Svakodnevno smo svedoci da sportski stadioni i hale postaju poprišta sve bespoštednijih obračuna između “navijačkih grupa”. Ideolozi kapitalizma, poput Erika Daninga, nastoje da dokažu da je nasilja na sportskim borilištima uvek bilo i da ono nije uslovljeno društvenim odnosima, pogotovu ne prirodom vladajućeg poretka, već da se radi o ispoljavanju agresije koja je čoveku urođena. Na taj način se današnje kapitalističko društvo stavlja u istu istorijsku (civilizacijsku) ravan sa, na primer, rimskim robovlasničkim društvom. Istovremeno, taj argument dokazuje da je nasilje, budući da potiče od “agresivne ljudske prirode”, neminovnost koju je nemoguće iskoreniti. Najviše što se može učiniti je suzbijanje agresije putem institucionalizovane (državne) represije, odnosno, stvaranje prostora na kojima će ljudi, ne ugrožavajući poredak, regularno “davati oduška” svojim agresivnim potrebama. U tome sport ima nezamenljivu ulogu. Po Konradu Lorencu, na stadionima se postiže “prečišćavajuće oslobađanje agresivnih nagona”. (7) Interesantno je da kada građanski teoretičari govore o “agresivnoj prirodi čoveka” i o potrebi da se suzbije i kanališe, oni po pravilu imaju u vidu pripadnike “nižih slojeva”, pre svega radnike i radničku omladinu. Iz njihove analize jasno proističe da je njihovo “nasilničko ponašanje” kompenzacija za “neuspeh” u životu za koji su sami odgovorni, budući da kapitalističko društvo “svakom nudi jednake šanse na uspeh”.
Stadioni su postali lomače na kojima treba da sagori nagomilana srdžba “nižih slojeva”, mesta na kojima se održavaju svojevrsne psihoterapeutske seanse koje pretpostavljaju nasilje. Na njima se vladajuća klasa obračunava sa “masama” tako što nastoji da uništi njihov “negativni” energetski naboj koji bi, kada bi se uobličio u organizovanoj političkoj akciji, mogao da se “izlije” u društvenom prostoru i ugrozi stabilnost vladajućeg poretka. Obračun kapitala i vladajućih političkih grupa sa “masama” na stadionima je način da se radnici i radnička omladina drže pod kontrolom da bi se sprečilo rasplamsavanje klasnog sukoba. Pomoću “sportskih spektakala” postiže se marginalizacija i getoizacija potlačenih, obespravljenih, odbačenih… Sport je postao jedan od najvažnijih “sigurnosnih ventila” “demokratije“ i kao takav najmilije čedo kapitala i politike. Kao što je to još “stari, dobri” Kuberten govorio, sportom treba “neutralisati” pritiske koji dolaze od nezadovoljnog radništva – lekcija koju su dobro naučili kako (“real-socijalistička”) birokratija, tako i kapitalisti.
Nastojanje da sport igra ulogu “sigurnosnog ventila” dovodi do toga da se na stadionima ne samo toleriše, već i potstrekava nasilje. Praktično, stadioni su postali mesta na kojima vlada režirano i institucionalizovano nasilje. Zbog toga je na stadionu dozvoljeno mnogo toga što se, na drugim javnim mestima, kažnjava: najvulgarnije pogrde, pretnje, pljuvanja, gađanje, rasistički (u nas čuveno “Cigani, Cigani!” – fašizoidno vređanje Roma zbog kojeg nikada nije prekinuta utakmica, niti se desilo da su se pretstavnici kluba-domaćina javno izvinili Romima) i nacionalistički slogani; pozivi na tuču, nasilje, rušenje, paljevine, ubistva, teror… – sve to spada u “pravi” sportski ambijent današnjice.
Sve krvaviji sportski spektakli postali su sredstvo za vaspitavanje čoveka da prihvati nasilje kao svakodnevnu i stoga “normalnu” pojavu, što znači kao sredstvo za obračun s kritičko-menjalačkom svešću čoveka koja je usmerena na iskorenjivanje uzroka koji dovode do nasilja. Istovremeno, nasilje na stadionima treba uvek iznova da “potseća” čoveka da je on “po svojoj prirodi agresivno biće” i da samo represivne institucije vladajućeg poretka mogu da sačuvaju društvo od “zla” koje vlada čovekom. Ubijanje vere čoveka u samoga sebe, u svoju sposobnost da kao razumno i solidarno biće organizuje društveni život bez tutorstva represivnih institucija kapitalističkog društva – to je jedna od najvažnijih i najpogubnijih posledica nasilja u sportu.
Stadioni su za mlade postali svojevrsne škole divljaštva. Oblik stadiona, visoka žičana ograda, policijski kordoni, pendreci, iskežene čeljusti policijskih pasa, sapi i kopita dresiranih konja, borna kola i vodeni topovi – sve to neodoljivo potseća na koncentracioni logor. Stadion je slika nasilja i poziv na nasilje. To je ambijent koji svojim izgledom sugeriše mladima da nisu ljudi i da se od njih ne očekuje ljudsko, nego vandalsko ponašanje. Izgled stadiona je od prvorazrednog značaja za stvaranje slike mladog čoveka o samome sebi, za uništavanje njegovog ljudskog samopoštovanja. Istovremeno, samom pojavom na stadionu mladi stiču status koji je određen samom prirodom stadiona, kao i prirodom sportskog “spektakla” – postaju “huligani”, što znači društveni otpadnici i kao takvi “neprijatelji duštva”. Kada se zna da je stadion postao glavno mesto za okupljanje mladih, onda je jasna sva pogubnost formiranja ličnosti u tom ambijentu. I upravo u takvoj sredini mladi na najneposredniji način “dolaze u kontakt” sa vladajućim poretkom koji se legitimiše kao “zaštitnik društva od antidruštvenog ponašanja”; sa vladajućim društvenim vrednostima (“slava”, novac) koje su otelotvorene u sportskim “zvezdama”; sa opšte-vladajućom moći kapitala koja se pojavljuje u obliku reklama koje stvaraju obruč oko terena; kao i sa takmičenjem i rekordomanijom – osnovnim principima na kojima počiva kapitalističko društvo. Na stadionima se, zapravo, ogleda pravi odnos vladajućeg poretka prema mladima: što im se, u svakodnevnom životu, pruža manja mogućnost da postanu ljudi, utoliko su žičane ograde višlje, a policijski kordoni zbijeniji.
Na stadionima se mladima, koji potiču iz nižih društvenih slojeva, definiše društveni status. Njih pripremaju da zauvek ostanu na “drugoj strani”, iza žičane ograde koja razdvaja one koji se, pod blještavim sjajem reflektora i u zagrljaju simbola njihovih kapitalističkih mecena, bore za “prave vrednosti”, od onih koji su, kao buduća “prljava” radna snaga, svedeni na bezobličnu “navijačku masu”. Položaj mladih na stadionu simboliše njihovu getoizaciju u društvu u odnosu prema odnosima, procesima i institucijama koje određuju njihovu egzistenciju i društveni položaj. Najgore je to što mladi očajničko nastojanje da se približe vladajućim vrednostima koje su osnov za njihovo ljudsko obezvređivanje – doživljavaju kao “slobodu”. Stadion postaje otelotvorenje njihovih želja, mesto na kojem mogu da pokažu da su “neko”, da postoje. Posredstvom stadiona i sportskog “spektakla” duh čoveka postaje rob vladajućih društvenih odnosa koji se na stadionu pojavljuju u kondenzovanom obliku. “Sloboda” koju mladi “stiču” na stadionu je sloboda sužnja čije je urlanje i vandalsko ponašanje samo „zveckanje lancima“ – u slavu svojih gospodara. Sportski “spektakli” postali su duhovna droga za mlade koja razara njihovu ličnost i stvara od njih duhovne invalide. Na stadionima mladi uvek iznova dobijaju “dozu” agresivnog klubaštva, lokal-patriotizma, primitivnog nacionalizma, rasizma… Potisnute potrebe i neostvarene želje, nedostatak ljubavi i poštovanja, osećanje odbačenosti i bezvrednosti ispoljava se u obliku zavisti, mržnje, manijakalne agresivnosti… Simboli i nazivi pod kojima se mladi okupljaju (mrtvačke glave, kukasti krstovi, “grobari”, “zlikovci”, “anđeli smrti”, “zli momci”, “teror”, “horde zla”…), nisu izrazi zla koje je u njima, već zla kojima su izloženi u svakodnevnom životu. Piromanski rituali, u kojima mladi “razdragano” učestvuju, na simboličan način pretstavljaju uništenje njihovih stvaralačkih moći, njihovu sposobnost da stvore humani svet.
Od mladih se na stadionima stvaraju savremeni “jurišni odredi” koje najreakcionarnije desničarske grupe nastoje da iskoriste za svoje političke ciljeve. U toj zakulisnoj borbi za “dušu” mladih ne biraju se sredstva: potkupljivanje, pretnje, premlaćivanja, ubistva… Klubovi su glavni sejači mržnje među mladima. Čim okače na sebe njihove simbole, mladi, koji nemaju nikakvog razloga da se mrze, postaju “grobari” ili “Cigani”, što znači najljući neprijatelji. Taj deo “sportske priče” novinari, koji su samo glasnogovornici mafijaških klanova koji sport drže u svojim rukama, sistematski skrivaju od javnosti. U “slobodnom svetu” navijačke grupe se formiraju i kontrolišu od strane političkog podzemlja, uz prećutnu ili otvorenu podršku vlasti Tzv. “navijačke grupe” su političko oruđe desnice za očuvanje poretka na nelegalan način, za izazivanje haosa i straha iza čega slede zahtevi za uspostavljanjem vladavine “čvrste ruke” koja je po pravilu usmerena protiv radnika, “manjinskih grupa” i levičara. U razvijenim kapitalističkim zemljama (a to se sve više dešava i u novostvorenim kapitalističkim društvima na temelju “realnog socijalizma”) stadioni su postali poligoni na kojima se mladi uče nasilju i istovremeno politički integrišu na fašizoidnim idejama. Sami nazivi i parole navijačkih grupa govore da je njihov cilj da unište sve što je progresivno. Simboli sa kojima mladi navodno žele da “zastraše javnost”, i na taj način obrate pažnju na sebe, samo su izraz vladajućeg (destruktivnog) duha današnjeg kapitalističkog sveta. Oni ne nastoju da se suprotstave, već da se dodvore moći koja vlada svetom – koja ih je gurnula u ništavilo.
Nasilništvo mladih je iskreno i naivno. Jer, oni ne teže dominaciji i manipulaciji, kao perfidni oblici nasilja kojima su svakodnevno izloženi, već ljudskoj afirmaciji. To nije nasilje koje teži da stvori bedu i ništavilo, već nasilje koje teži bekstvu iz bede i ništavila. Zastrašujući nazivi i simboli ispod kojih se mladi okupljaju samo je očajnički pokušaj da dokažu da postoje i da “vrede”. Oni verno ilustruje svu stravičnost beznađa u koje su mladi bačeni. Krvava drama na “Hejselu“, koja se, u raznim oblicima, svakodnevno ponavlja na stadionima i sve češće na ulicama, nije izraz i pokazatelj “varvarske prirode čoveka”, već izraz i pokazatelj destruktivne prirode kapitalizma. Varvarsko ponašanje mladih samo je odgovor na sve veće nasilje kojem su, kao ljudi, izloženi u svakodnevnom životu. Pravo je pitanje kako je moguće da se u najrazvijenijim kapitalističkim društvima, paraleno sa ekonomskim razvojem i statističkim dohotkom od preko 20 000 dolara po glavi stanovnika (podatak iz 1995), stvaraju sve brojnije i agresivnije horde varvara?
Odgovor vladajućeg poretka na nasilje mladih ukazuje na pravu prirodu “Zapadne demokratije” i na uzroke nasilničkog ponašanja mladih. U čemu se sastoji taj odgovor? Pre svega, u stvaranju posebnih policijskih snaga koje će biti u stanju da se “efikasno obračunaju s huliganskim bandama”. Zatim, u stvaranju “registra sumnjivih” koje treba “preventivno” uhapsiti, “staviti u kućni pritvor” ili na drugi način sprečiti da se pojave na utakmicama. Tu su i obavezni detaljni (i ponižavajući) pregledi navijača pred kapijama stadiona, specijalne policijske kamere za snimanje, žicom i policijskim kordonima ograđeni “depoi” (čitaj: kavezi) za protivničke navijače, čopori policijskih pasa, konji, vodeni topovi, borna kola, specijalne “anti-terorističke” policijske snage i stotine agenata u civilu… Nema šta, “demokratija” je objavila rat “huliganskim hordama” zaboravljajući da ti mladi gnevni ljudi nisu došli iz nekog drugog sveta, već da su odrasli i vaspitavani pod patronatom istog tog poretka koji se odnosi prema njima kao prema bandi zlikovaca. Umesto da se opredeli za istinske demokratske metode, koje će dovesti do promene društvenog položaja mladih i otkloniti uzroke njihovog nezadovoljstva, “slobodni svet” poseže za metodima policijske države, što samo doprinosi daljoj fašizaciji društva.
Naravno, na sportskim borilištima pojavljuju se i pripadnici “viših slojeva”. I rimski imperatori i patriciji dolazili su na gladijatorske spektakle, ali zato da bi se “zabavili” i videli “kako narod diše” – da bi iz toga izvukli pouke šta valja činiti da bi plebs i dalje držali u pokornosti. To su oni koji danas sede u “plavim ložama” i koji dolaze da vide dejstvo nove porcije sportske “duhovne hrane” na “mase”. Pored toga, dolazak na stadione je način da se bude “sa narodom” i “u narodu”, što može da donese značajne političke poene.
Jezdeći na valu totalne politizacije i komercijalizacije sporta, štampa, radio i televizija nastoje da daju svoj doprinos vladajućim procesima stvarajući svojevrsni kult nasilja i destrukcije. Umesto kritičkog sučeljavanja s uzrocima nasilja, novinari veličaju sportski ambijent i svojim ratoborno-huškačkim komentarima otvoreno potstiču na nasilje. Javna glasila samo koriste sve veću duhovnu glad ljudi za scenama nasilja i uništenja i na tome grade tiraže i gledanost. Stvarajući kult nasilja, oni istovremeno uobličavaju i propagiraju model ponašanja koji postaje vrednosni obrazac i kao takav osnov “ljudskog” samoprepoznavanja mladih. Dodavanjem atributa “divno”, “fantastično”, “neviđeno”, “neverovatno” i sl. vrši se estetizacija nasilja i uništenja i na taj način im se pribavlja “kulturna” legitimnost. Estetika sporta postaje estetika smrti.
