Ako je tačno da čovek po svojoj prirodi ima potrebu za agresijom nad drugim ljudima i da je takmičenje normama regulisana agresija koja je usmerena na postizanje “korisnih ciljeva”, onda bi jedna od osnovnih uloga trenera trebalo da bude stišavanje, a ne potsticanje “borbenosti” kod igrača, pri čemu se sve češće koriste čak i medikamenti koji razarajuće deluju na njihovu psihu. Poznato je da je očuvanje “takmičarske motivacije” u ekipi jedan od najvećih problema sa kojim se treneri, pogotovu u takmičarskom periodu, susreću. Umesto da utakmice “hrane” i podstiču “glad za pobedom”, one kod igrača izazivaju zamor i stvaraju odbojnost prema takmičenju; umesto “pravog takmičenja”, utakmice sve više postaju rutinsko “obavljanje posla”.
“Takmičarska motivacija” u sportu u prvom redu je uslovljena društvenim položajem sportista. Sirotinjska geta “prirodni” su rezervati u kojima stasaju “sportski talenti” koji su spremni da “grizu” da bi se izvukli iz bede. Vlasnici sportskog show-business-a, menadžeri i treneri ne računaju sa “agresivnom prirodom čoveka” da bi postigli svoje ciljeve, već sa strahom sportiste da će se vratiti tamo odakle je pobegao. Govoreći o profesionalnom ragbiju Hoč konstatuje: “Profesionalni sportisti su potstaknuti da osakate jedan drugog ne samo od strane nasilju naklonjenih sportskih izveštača i navijača koji kliču sa strane, nego saznanjem da ukoliko nisu dovoljno grubi postoje bukvalno hiljade igrača nižih liga i univerziteta koji čekaju da dođu na njihova mesta. To je stara rezervna armija radnika koji lome svoje vratove stvarajući od takmičenja (…) jednu od najubilačkijih životinjskih (dog-eat-dog) borbi od vremena rimskog amfiteatra. Igrači jednostavno ne mogu da se opuste. Oni mora da budu agresivni, da udare jače nego što dobiju, da bi sačuvali svoja radna mesta. U militarizovanom društvu gladijatorske borbe donose profit na blagajni.” (8)
Za stvaranje i razvoj “borbenog karaktera” izuzetan značaj ima ukalupljivanje deteta, od najmlađeg uzrasta, u tradicionalne oblike ponašanja i vrednovanja. Dečaci se, još pre nego što su prohodali, uguravaju u kalup “muškarčine”. Jedna od najčešćih “igara” oca sa sinom je da otac udara dete tražeći da mu ovaj vrati udarac. Igra zvana “udari tatu” od najranije mladosti postaje jedan od osnovnih načina opštenja deteta sa roditeljima i način zadobijanja roditeljske naklonosti. Istovremeno, dečak se svakodnevno upozorava da “ne sme da bude kao devojčice” – što dovodi do toga da devojčice postaju predmet nipodoštavanja. Ako se ima u vidu da se patrijalhalni model seksualnog odnosa svodi na dominaciju muškarca nad ženom, dečak treba da se pripremi da igra ulogu agresora, a ne da postane “žena” ili “peder”, što znači objekat seksualne agresije. Videćemo da ovakvo vaspitanje pretstavlja plodonosnu podlogu za razvoj “takmičarske motivacije”.
Za razvoj “borbenog karaktera” izuzetan značaj ima rano posvećivanje sportu. Još od najranijeg školskog uzrasta deca su izložena maltretiranju od strane sve agresivnijih nastavnika telesnog vaspitanja koji po svaku cenu nastoje da obezbede podmladak klubovima, obično za neku beznačajnu nadoknadu. Umesto da najviše pažnje posvete deci kojoj je potrebna najveća pomoć, da bi savladala pokrete i naučila veštine koje će im omogućiti da ispolje svoju kreativnost i igraju se sa svojim drugovima i drugaricama, oni se bave “jurenjem talenata” i bespoštedno se iživljavaju na deci za koju smatraju da su “dobar materijal” za sport. Jasno je da su na udaru pre svega deca iza kojih ne stoje bogati i “moćni” roditelji koji će svojoj deci, potkupljivanjem i pritiscima, omogućiti da se dokopaju najviših mesta na društvenoj lestvici. To su deca koja od malena mora da “grizu” da bi uspela u životu – osnovni kvalitet koji ih čini “talentovanim” za sport. Na sportskim borilištima oni će postati jurišnici u prvim redovima i kao takvi otelotvorenje agresivnosti. Prema protivničkim igračima, kao i prema svojim klupskim drugovima na treningu, odnosiće se sa istom onom bespoštednošću sa kojom su se njihovi nastavnici, treneri, kao uostalom i sam život, odnosili prema njima.
Jedna od prvih lekcija koju dete mora da savlada je da nauči da udara bez milosti, i da nauči da trpi udarce ne očekujući milost. Izgradnja “takmičarskog karaktera” postiže se “slamanjem kičme” deteta, ubijanjem njegove ljudske ličnosti i njegovim podvođenjem pod autoritet trenera koji je samo otelotvorenje autoritarnog i nasilničkog duha koji vlada u sportu (društvu). Jedan od najvažnijih elemenata u selekciji je spremnost deteta da prihvati uspostavljena “pravila igre”, što znači da bespogovorno izvršava sve ono što se od njega zahteva. Nije lako udariti, ili povrediti svog druga, ali je to jedini način da se stekne “poverenje” trenera i izbori mesto u timu. Tokom čitave karijere čoveku će odzvanjati u glavi trenerove reči koje ukazuju na osnovni uslov za opstanak na terenu: “U sportu nema prijatelja, već samo protivnika!” – što je, zapravo, osnovno životno geslo kapitalizma.
Mehanizam izvođenja “psihološke pripreme” pred utakmicu na izvanredan način ukazuje na pravu prirodu nasilja sa kojim se susrećemo i u sportu. Suština “psihološke pripreme” je u tome, da se igrači do te mere motivišu da pobede, da postaju spremni “da poginu” i da protivniku “otkinu glavu” da bi se postigla pobeda. Radi se o fanatizovanju sa kojim se u čoveku potiskuje sve ono ljudski vredno što ga, kao čoveka, približava drugim ljudima, i istovremeno se potencira sve ono što izaziva odbojnost prema njima. Budući da je pobeda neprikosnoveni imperativ, ekipa protiv koje se igra mora da dobije status “protivnika”. Sam sportski rečnik ukazuje na to. Utakmice koje se ne igraju za bodove (pobeda nije od egzistencijalnog značaja) nazivaju se “prijateljskim” – u odnosu prema onima koje se igraju za bodove i koje, dakle, imaju status neprijateljskih susreta. Zadatak trenera je da tako psihološki “obradi” svoje igrače da oni u svojim rivalima ne vide ljude, nego “protivnike” koje “moraju pobediti”. Od važnosti susreta zavisi stepen do koga trener ide u huškanju svojih igrača. Kada se radi o “bodovima opstanka” po pravilu se “ide do kraja” i suparnički tim dobija status “smrtnog neprijatelja”. Ovo je od izuzetnog značaja, jer ukazuje na neposrednu uslovljenost agresivnog ponašanja igrača ne-takmičarskim motivima i interesima koji putem takmičenja treba da budu ostvareni. Ne urođena ljudska agresivnost, već režirana i perfidnom manipulacijom proizvedena „takmičarska motivacija“ pretstavlja osnov agresije u sportu.
U svlačionici se u kondenzovanom obliku pojavljuju najekstremniji oblici degradacije čoveka na zver, gladijatora, kamikazu, robota… Svlačionica je mesto na kome se manifestuje bedni položaj u kome se sportista, kao čovek, nalazi. U njoj se odigrava prava drama u kojoj je sportista, daleko od očiju javnosti, objekat samovolje trenera, tih modernih goniča robova i vlasnika klubova za koje su sportisti samo sredstvo za ostvarivanje profita. Prava “veličina” sportskih “zvezda”, tih “veličanstvenih idola masa” ogleda se u svlačionici, u kojoj se oni pojavljuju kao pokorni najamnici kapitala, kao bezimeni pajaci koji, kao nevaljalo dete pred strogim ocem, drhte pred strogim pogledom svojih gazda.
Da bi naterali igrače da “ginu” na terenu, treneri lukavo manipulišu predrasudama koje su duboko ukorenjene u čoveku. Diranje u “muškost” je provokacija koja po pravilu daje najbolje rezultate. Od igrača se zahteva da bespoštednim borilačkim fanatizmom i grubošću “dokažu da nisu žene i pederi”. Biti čovek znači “biti muškarčina”, a biti “muškarčina” znači biti spreman na sve one oblike agresivnog ponašanja koje okolnosti zahtevaju – da bi se pobedilo. Provociranjem “muškog ponosa” nastoji se uništiti ljudska svest i samopoštovanje i od čoveka stvoriti zaslepljeni jurišnik koji u protivniku istovremeno vidi objekat za dokazivanje svoje “muškosti” i opasnost za njeno ugrožavanje. I to je ono najvažnije: samo uništenjem ljudske ličnosti moguće je od sportista stvoriti moderne gladijatore koji će, na znak trenera, kidisati na svoje rivale i “uništiti ih”, ako treba, i biti “ponosni zbog dobro obavljenog posla”.
Tome idu na ruku priroda društvenih odnosa i, u vezi sa tim, zahtevi publike za koju je sport kompenzacija za obezvređenost i bekstvo iz turobne svakodnevnice. Raspravljajući o privlačnosti ragbija Ernest Dihter, direktor američkog “Instituta za istraživanje motivacije” (“Institute of Motivational Research“), dolazi do zaključaka da je jedan od glavnih razloga za njegovu popularnost to, što ragbi pruža mogućnost običnom muškarcu da se dokaže kao “muškarčina“. Postovećivanjem sa he-men-om on doživljava sebe kao “snažnu životinju ispunjenu samopouzdanjem”. Pored toga, ragbisti se pojavljuju kao pretstavnici spartanske etike. Oni su suprotnost onim momcima koji se ponašaju “kao devojke”. U tom smislu navijati za ragbiste znači “biti za dobre momke”, a “protiv loših momaka”. (9) Komentarišući Dihterove stavove, Hoč konstatuje da čovek treba da se poistoveti sa ljudima sa kojima mora da rešava svoje društvene probleme, a ne sa “biftecima” iz tima za koji navija. (10)
Igrače tera u bespoštednu borbu potreba da se dokažu kao igrači, a ne urođeni nasilnički impulsi. Oni nastoje da se istaknu kao nasilnici jer im to u svetu u kome vlada duh nasilja podiže ugled i cenu. Govoreći o američkom ragbiju Džek Skot upozorava da je on “institucionalno romantizovanje nasilja”. Nadimci kao što je “Besni pas” („Mad-Dog“) rezervisani su za “najveće zvezde”. Za trenere su najgrublji igrači “pravi heroji”. Do kog stepena manijakalnosti dovodi bespoštedna konkurencija pokazuju i postupci Bena Švarcvaldera, glavnog ragbi trenera na univerzitetu u Sirakuzi (SAD) koji je, kao uslov da bi okončao višečasovni iscrpljujući trening, zahtevao od svojih igarača da se tuku do krvi. “Mi nagrađujemo i opravdavamo nasilje i agresiju među mladima, a onda kada se odrasli nasilnički i agresivno ponašaju mi za to krivimo životinjsku prirodu čoveka! Čak iako prihvatimo pretpostavku da čovek poseduje agresivne instinkte, sasvim je izvesno da je posmatrano iz ugla ličnosti i društva bolje da se agresivnost ispolji na nekom beživotnom predmetu kao što je bokserski džak nego na telu drugog čoveka”. – zaključuje Skot. (11)
Postojanje sporta jedinim načinom afirmacije čoveka u društvu i obezbeđivanjem njegove egzistencije; jednostrani razvoj čoveka koji podrazumeva ne samo obračun sa duhovnošću, već i s primarnim potrebama čoveka, čulima, prirodnim odbranbenim mehanizmima organizma; isključivanje iz normalnog života, kidanje veza sa ljudima i potiskivanje emocija; uzimanje sve veće količine “stimulativnih sredstava” koja razarajuće deluju na psihu… – sve su to izvori frustracija koji se ispoljavaju u obliku agresivnog i nasilničkog ponašanja. Svakodnevno potiskivanje i sakaćenje autentičnih potreba dovodi čoveka u “eksplozivno stanje”. Prevashodni zadatak trenera, lekara, “dežurnih” iz štabova koji finansiraju “poduhvat” je da danonoćno budno motre na svog “pulena” da mu ne popusti “takmičarska koncentracija”, što bi dovelo do erupcije potisnutih potreba i kraja “pobedničkog pohoda”. Stalnim psihološkim pritiscima i manipulacijama, kao i sve razornijim medikamentima, nastoji se sačuvati “psihička stabilnost” sportiste, što znači fanatična usresređenost na postizanje zadatog cilja. Radi se o svojevrsnom hipnotičkom snu u kome je isključena mogućnost rasuđivanja i čovek sledi zapovesti “glasa” koji dolazi sa strane. Otuda se insistira na “bliskosti” između trenera i sportiste, pri čemu trener po pravilu stiče status “roditelja”, što znači onoga kome se bespogovorno veruje. To je najviši i najperverzniji deo manipulacije: destruktivna moć, koja je otelotvorena u treneru, pojavljuje se u obliku “očinske brige” koja simbolizuje jedan od najplemenitijih međuljudskih odnosa.
Očigledno je da agresivnost (nasilje) u sportu pretpostavlja određeni vrednosni obrazac koji postaje osnov samopotvrde čoveka kao sportiste i koji je u funkcionalnom jedinstvu sa ne-ljudskim ciljevima koje čovek treba da ostvari. Priroda cilja, odnosno, način na koji se on pokušava ostvariti određuje prirodu “agresivnih potreba čoveka” i način njihovog ispoljavanja. Naravno, sve se odvija pod plaštom “ispoljavanja autentičnih potreba čoveka”, a radi se, zapravo, o uništavanju autentičnih potreba i ličnosti čoveka i njegovom svođenju na sredstvo za postizanje materijalnih interesa i političkih ciljeva.
Što se tiče “potrebe čoveka da se takmiči”, ona je istorijski proizvod i Huizingina analogija između “takmičenja” svraka i takmičenja ljudi moguća je jedino ukoliko se pojave sagledaju na čisto fenomenološkom nivou. Mnogi primeri u zajednicama koje se nalaze “ispod nivoa” moderne civilizacije govore da je njima stran pojam individualnog nadmetanja. Pokušaji da se od pripadnika nekih afričkih plemena naprave “trkači”, tako što će preko noći biti izvedeni na trkačku stazu, završio se tako što su se oni, čim bi jedan drugome izmakao, sačekivali u nastojanju da zajedno prođu kroz cilj.
Sport je proizvod modernog društva. Osnovna pretpostavka za nastanak modernog sporta je postajanje čoveka individuom, što znači svest čoveka o samome sebi kao samosvojnoj jedinki. Čovek, dakle, nije više deo kolektiviteta (kao što je to bio kao građanin u antičkom polis-u, ili kao deo “stada” u srednjem veku), niti je rezultat njegove delatnosti proizvod “volje bogova” (kao što je to bilo na antičkim olimpijskim igrama) ili fatalni sled “sudbine” – već je on osamostaljeni samosvesni subjekt koji dela shodno svojim potrebama, ubeđenjima i interesima, a rezultat njegove delatnosti njegovo je delo (princip “ličnog dostignuća”).
Drugo, postajanje čoveka individuom posredovano je vladajućim odnosima kapitalističkog društva koje je atomizirano na “građane” i u kojem su vladajući životni principi “borba svih protiv svih” i “čovek je čoveku vuk”. Ukinut je (antički i srednjovekovni) poredak privilegija (po rođenju) i uspostavljen poredak u kojem svako ima pravo da se bori za “mesto pod suncem”. To je bilo od odlučujućeg značaja za uspostavljanje principa “jednakost na startu”, kamena temeljca (modernog) sporta.
Treće, u modernom društvu, pored principa kompeticije, dominira princip učinka. To znači da sport nije borba za pobedu u čistom smislu, kao što je to bilo na antičkim olimpijskim igrama i srednjovekovnim turnirima, već je borba za pobedu koja se ostvaruje postizanjem većeg učinka (rezultata, odnosno, rekorda). U osnovi sporta nalazi se progresistička logika “brže, dalje, snažnije” koja je posredovana mehanizmom kvantitativnog sravnjivanja – osnovom određivanja “vrednosti” u društvu koje se temelji na robno-novčanoj privredi. To stvara mogućnost za postizanje “rekorda” koji se pojavljuje kao od čoveka osamostaljena i posredstvom tržišta otuđena vrednost koja postaje neprikosnoveni kriterijum za određivanje uspešnosti ljudske delatnosti. Čovek se takmiči sa apstraktnim “protivnikom” koji se pojavljuje u obliku hronometra. Istorija sporta svodi se na hronološki sled brojeva koji označavaju “rekorde” kojima su pridodata imena obezličenih “rekordera”. Mehanizam koji je uslovio otuđenje rezultata od čoveka (u formi “rekorda”), istovremeno je i uslovio otuđenje čoveka od ljudske zajednice i od samog sebe kao čoveka (u vidu “sportiste”), odnosno, pretvaranje čoveka u “materijal” i oruđe za postizanje rekorda. Umesto novovekovne “slobodne individue”, čovek je nanovo postao rob vladajuće moći (kapitala). “Degradacija sporta”, o kojoj pišu ideolozi liberalizma, zapravo je degradacija izvornog principa takmičenja uspostavljanjem sve veće dominacije principa učinka. To je još jedan dokaz da sport nije zasebna i van-istorijska pojava koja se temelji na “životinjskoj prirodi čoveka”, već da je proizvod modernog (kapitalističkog) društva i da deli njegovu sudbinu.
U savremenom sportu došlo je do potpune degradacije antičkog agon-a koji je insistirao na “čojstvu” kao do krajnjih granica razvijenim ljudskim snagama (na čemu je posebno insistirao Niče u svom obračunu s hrišćanskim asketizmom i telesnom skučenošću malograđanina). Ne samo da je telesni razvoj čoveka u sportu podređen pravilima tehničke racionalnosti i principu učinka, koji sistematski uništavaju kako prirodne, tako i ljudske osobenosti čoveka stvarajući od njega mehanizam za postizanje rekorda – već je čitav njegov angažman podređen trgovačkoj logici. Do čega je to dovelo pokazuju i aktuelni događaji: sve veći broj sportista “pomera” rekord ne prema svojim sposobnostima, nego prema tome koliko je dovoljno da se postigne novi rekord – jer imaju ugovor sa svojim “sponzorima” da budu plaćeni po rekordu. Sportsko takmičenje postaje sredstvo za ostvarivanje utilitarnih ciljeva, a ne izraz autentičnih potreba čoveka. Borba za pobedu i za postizanje rekorda – sve se to odvija po zadatom scenariju koji se ne zasniva na razvoju ljudskih moći, već na ostvarivanju materijalnih i političkih interesa vlasnika sportskog show-business-a. Takmičenje na sportskom polju samo je jedan od pojavnih oblika borbe vodećih kapitalističkih grupacija za dominaciju u svetu. Sportisti su samo prividno akteri sportskih susreta. Uistinu, oni su samo učesnici u pretstavi u kojoj treba što vernije da odigraju ulogu koja im je namenjena. Ako su na antičkim olimpijskim igrama ljudi bili “igračke bogova” (Platon), u današnjem sportu su igračke kapitalista.
Budući da novi i sve bespoštedniji zahtevi koji se pred čoveka postavljaju u sportu daleko prevazilaze mogućnosti ljudskog organizma i da je upotreba sve razornijih sredstava i metoda postao osnovni preduslov za postizanje rekorda, došlo je do prevazilaženja “takmičarske” i do razvoja samodestruktive motivacije. Napušta se teorija po kojoj je čovek “agresivno biće” i “životinja” i čovek dobija status eksperimentalnog zamorčeta i robota. Ne više spremnost da se “grize”, nego spremnost na samoubilačke treninge i monstruozne medicinske tretmane postaje osnovna pretpostavka za odabir “talentovane dece”. Kategorički imperativ savremenog sporta ne glasi više “Pobedi druge!“, već “Pobedi sebe!“, što znači blokiraj odbranbene mehanizme organizma i dovedi telo do cilja po cenu njegovog uništenja.
I u borilačkim sportovima čovek je sve manje “protivnik”, a sve više objekat destrukcije. Priprema za “borbu” pre svega podrazumeva detaljno upoznavanje sa mehanizmima funkcionisanja tela, sa “tačkama” koje treba pogoditi da bi se protivnik “isključio” iz borbe. Strategija pobede sve se više zasniva na nauci, poput “tretmana” tela i psihe u procesu “proizvodnje šampiona”, što vodi ka potpunoj dehumanizaciji i denaturalizaciji kako čoveka, tako i odnosa između sportista.
