Jedna od najvećih zabluda, koja je stvorena i sistematski pothranjivana od staljinističkih ideologa, je ona o tzv. “socijalističkom (komunističkom) sportu”. Građanski ideolozi sa oduševljenjem su prihvatili ovu podvalu. Njima nije palo na pamet, iako su uporno tvrdili da je sve što dolazi sa Istoka “propaganda”, da dovedu u pitanje “socijalističke” i “komunističke” predznake, “previđajući” činjenicu da su se mnogi marksistički teoretičari sa Zapada najoštrije suprotstavljali teoriji i praksi sovjetskog “socijalizma”, i da je u samom SSSR-u veliki broj marksističkih kritičara staljinizma bio likvidiran ili je morao da napusti zemlju. Očigledno je da je ideolozima “slobodnog sveta” bilo najvažnije da plaše radnike u svojim zemljama sa “aveti komunizma”, svodeći Marksovu viziju socijalističkog (komunističkog) društva na praksu staljinizma. U tom kontekstu treba sagledati i zvanični odnos Zapada prema sovjetskom sportu. Ubedljivu dominaciju sovjetskih, i istočnoevropskih, sportista na svetskoj sceni Zapad je nastojao da prikaže kao rezultat “manipulacije” i “zloupotrebe” sportista od strane “komunističkog totalitarizma” istovremeno dok je, naravno nezvanično, činio sve, uključujući i imitiranje Istočne sportske prakse, da prevaziđe bolni inferiorni položaj u kome se našao. I nakon raspada “istočnog bloka” i Sovjetskog Saveza, “socijalistički sport” je, imajući u vidu rezultate koje je postizao, ostao nedostižni uzor “Zapadnom” sportu.
Velike nedoumice, u nastojanju da se razvije slobodarska telesna kultura, je izazvao tzv. “marksističko-lenjinistički” projekat telesnog vaspitanja (sporta) u SSSR-u. Već odredba “lenjinistički” upućuje na prilagođavanje Marksove kritike kapitalističkog društva, čija realizacija pretpostavlja do svojih krajnjih protivurečnosti razvijeno građansko društvo u čijim “nedrima” su stvorene mogućnosti za “skok iz carstva nužnosti u carstvo slobode” (Engels), uslovima post-revolucionarnog sovjetskog društva (stvaranjem od nje pozitivističke “teorije socijalizma”, odnosno, sredstva za pribavljanje “naučnog” legitimiteta praksi “realnog socijalizma”) koje se gradilo na razvalinama poretka koji jedva da je zakoračio u kapitalizam i koji nije sadržao ni jednu bitnu mogućnost za iskorak, a kamo li za prevazilaženje građansko-kapitalističkog sveta. U poleđini “nove socijalističke fizičke kulture” nalazi se shvatanje, koje je u SSSR-u postalo vladajuće nakon sloma revolucionarnog radničkog pokreta na Zapadu, da je moguće “izgraditi socijalizam” na temeljima nerazvijenog građanskog društva oslanjanjem na “sopstvene snage” i “uzimanjem od kapitalizma onog što je korisno za razvoj socijalizma”. Koristeći se ovom mehanicističkom logikom, vladajući ideolozi SSSR-a “prevideli” su da “preuzimanje” institucija kapitalističkog društva istovremeno znači uspostavljanje onih društvenih odnosa koje je Revolucija nastojala da ukine. Iz “nasleđa” kapitalističkog društva biće preuzeti principi koji postaju neprikosnovene ideje vodilje u razvoju misli i prakse u SSSR-u. Istinske socijalističke ideje, koje proističu iz Marksovog slobodarskog humanizma, odmah nakon Revolucije će biti odbačene kao “levi radikalizam”. Ono što se kod Marksa, u odnosu prema razvijenom kapitalističkom društvu, pojavljuje kao (konkretno) utopijski projekt, u post-revolucionarnom (pogotovu u staljinističkom) periodu proglašava se za utopističku maštariju. Umesto prevazilaženja sporta i uspostavljanja slobodarske telesne kulture, na čemu su posebno insistirali “proleter-kultisti” (suprotstavljajući se “maniji” obaranja rekorda), dolazi do uspostavljanja “socijalističkog sporta” i “socijalističke fizičke kulture” koji beznadežno ostaju u okvirima kapitalističkog ideološkog horizonta.
Nekritični odnos prema sportu podrazumevao je nekritički odnos prema kvantitativnom sravnjivanju kao osnovu određivanja ljudske “vrednosti” i kao posrednika u međuljudskim odnosima; prema tehniziranom i operacionalizovanom umu i u vezi sa tim prema industrijskoj “estetici” (mehanizaciji tela); prema neljudskom obračunu između ljudi u “krvavim sportovima” kao što je to boks (na kome je posebno insistirao Lunčarski, jedan od vodećih ličnosti u post-revolucionarnom sportu) koji zadržava epitet “plemenita veština”; prema raskidanju veza sa nacionalnim kulturama i uspostavljanje “uravnilovke” na osnovama telesnih “kvaliteta”; prema institucionalnoj degradaciji žene na biće “drugog reda”; prema dualizmu tela i duha, “disciplinovanju tela”, odnosno, prema kasarnskom drilu koji se svodi na obračun sa Erosom, čulima, duhovnošću, spontanošću, maštom, što znači sa igračkom prirodom čoveka bez čijeg oslobađanja i razvoja nema istinske ljudskosti.
Tek u ovom kontekstu postaje jasna sva pogubnost, za celovit razvoj ljudske ličnosti i istinskih međuljudskih odnosa, Lenjinovog shvatanja da su sport, gimnastika i drugi oblici telesnog vežbanja mnogo važniji za mlade nego pitanja iz domena njihovog seksualnog života. Pozivajući se na jedan od najreakcionarnijih stavova građanske misli, “u zdravom telu zdrav duh” (1) Lenjin je značajno doprineo uspostavljanju represije nad telom koja je svoj najviši izraz dobila u “stahanovštini” koja, po Žan-Mari Bromu, pretstavlja “birokratsku smrt tela”. Radi se o sistematskom potiskivanju autentičnih ljudskih potreba i o stvaranju mazohističko-produktivističkog karaktera koji najviše odgovara karakteru uzornog građanina iz vremena prvobitne akumulacije kapitala.
I pored toga što je pridavala izuzetan značaj postizanju većih rezultata (rekorda), krajnji cilj post-revolucionarne sovjetske sportske pedagogije nije bio stvaranje sportiste-rekordera, već pre svega lojalnog (“idejno svesnog”) i upotrebljivog (“korisnog”) “sovjetskog građanina”. U “Rezoluciji o fizičkoj kulturi” iz 1925, naglašava se da fizička kultura nije samo sredstvo za poboljšavanje zdravlja, za telesno obrazovanje, razvoj kulturnih i radnih kvaliteta, kao i za pospešivanje vojne obuke, već i sredstvo za “vaspitavanje masa”, što pre svega znači za stvaranje karaktera uzornog građanina koji odgovara “potrebama vremena”, odnosno, zahtevima koje pred društvo postavlja partijska vrhuška. Istovremeno, fizička kultura dobija zadatak da usmerava radnike i seljake da se, preko partijskih, sindikalnih i organa sovjeta, uključe u društveni i politički život. Ona postaje prvorazredno političko sredstvo za integraciju ljudi u uspostavljeni poredak. Što se tiče takmičenja ono, po Nikolaju Semašku, predsedniku Vrhovnog državnog saveta za fizičku kulturu u post-revolucionarnom periodu, “treba, u krajnjem, da služi kao sredstvo za uključivanje masa u izgradnju socijalizma”. (2) Govoreći 1934 komsomolcima u Dnjepropetrovsku, M. I. Kalinjin, jedan od vodećih sovjetskih pedagoga tog vremena, konstatuje: “Ovde bi, međutim, trebalo obratiti pažnju na tu veoma značajnu oblast aktivnosti Komsomola, na fizičku kulturu. Sport je dobra stvar, ona vas izgrađuje. Ali i pored svega toga, on je pomoćna delatnost i neće biti dobro da ona postane sama sebi svrha, stvar pukog obaranja rekorda. Mi hoćemo da se ljudi razvijaju na sve načine, hoćemo da dobro trče i plivaju, da hodaju brzo i elegantno i da im svaki delić bude zdrav – jednom reči, hoćemo da budu normalni i zdravi, sposobni za rad i odbranu, hoćemo pravilan razvoj svih njihovih telesnih kvaliteta uz istovremeni razvoj njihovih mentalnih kvaliteta.
Tokom naših brojnih poseta vojnim školama drug Vorošilov je obratio posebnu pažnju ovim pitanjima. On je rekao da treba da izbegavamo puko obaranje rekorda, da ne treba da se angažujemo u sportu radi samog sporta i da sport treba da bude podređen opštim pitanjima komunističkog obrazovanja. Jer ono što mi činimo nije stvaranje i razvoj samo sportista, već građana koji učestvuju u izgradnji sovjetske države, ljudi koji mora da imaju ne samo snažne ruke i dobru probavu, već prvenstveno široke političke vidike i organizacione sposobnosti. Otuda, istovremeno sa pridobijanjem novih miliona radničke mladeži za pokret fizičke kulture i uzdizanjem sporta u našoj zemlji do najvišeg nivoa, Komsomol mora da obezbedi da naši sportisti poseduju jasno uobličene poglede na politička pitanja i stvari od opšteg značaja. Želeo bih da me članovi Komsomola razumeju na pravi način. Neću da misle da želim da zauzdam njihov entuzijazam. Želeo bih da shvate koliko je važno da se u svim oblastima našeg života i rada stvari korektno organizuju i na boljševički način.” (3)
U predvečerje Drugog svetskog rata fizička kultura i sport razvijaju se pod sloganom “Sve za odbranu zemlje sovjeta!“. Govoreći, u decembru 1938, školskim nastavnicima, Kalinjin naglašava značaj fizičke kulture za razvoj “kolektivnog drugarskog duha” još od školskih dana koji treba da omogući izgradnju “čeličnog zida” koji će zaštiti SSSR od Zapada koji “vreba pogodni trenutak da uništi Sovjetski Savez”. (4)
Nakon Drugog svetskog rata, u vreme hladno-ratovskog obračuna i pojavljivanja sovjetskih sportista (kao i sportista “socijalističkog lagera”) na međunarodnoj sceni, dolazi, prvo u praksi a zatim u teoriji, do definitivnog napuštanja (proklamovane) predratne pedagoške koncepcije. Sportske pobede i rekordi postaju jedan od najznačajnijih sredstava poretka u borbi za prestiž u svetu i za učvršćivanje vlasti u zemlji, a sportisti, shodno tome, borci na prvoj liniji fronta. Postizanje rekorda (“Za svoju zemlju!“) postaje osnovni i neprikosnoveni smisao sportskog angažmana. Uključivanjem nauke, sport postaje industrija koja se bavi proizvodnjom rekordera (rekorda), a fizička kultura “najšira baza za razvoj vrhunskog (rekorderskog) sporta”. Umesto kritike jednostranog telesnog aktivizma i potpuno podređivanja sportu, koje od ljudi stvara asocijalne ličnosti i telesne i mentalne invalide, dolazi do divinizacije rekordera i oni dobijaju status “heroja socijalizma”.
Profesionalizacija je neminovni nastavak uspostavljenog razvoja sporta: sportisti dobijaju status državnih najamnika. Naravno, i za to je pronađeno odgovarajuće “socijalističko” opravdanje. Postajanjem međunarodnog sporta delom svetskog show-business-a i industrije zabave, dolazi do komercijalizacije “socijalističkog sporta” koja će se, nakon raspada “istočnog bloka” i Sovjetskog Saveza, okončati tako što će Zapadni kapital kupiti, za male pare i bez ikakvog otpora, “socijalistički sport” da bi od njega napravio svoj reklamni pano.
Ono što je, u kontekstu ovog razmatranja, najvažnije je da se čitav porces “preobražaja” sporta u SSSR-u odvijao pod plaštom “progresivne promene u socijalističkom sportu”. Nikada se nije desilo da se (Marksovi) humanistički ideali socijalizma (komunizma) sučelje s realnošću uspostavljenog “socijalizma”. Pod ideološkom maskom “borbe za komunizam” odigrao se bespoštedni obračun s kritičkom mišlju koja je mogla da ukaže na pravu prirodu “socijalističkog sporta”, a to znači i na pravu prirodu “realnog socijalizma”. I dok na Zapadu marksistički mislioci kritikuju nehumanost sporta i razotkrivaju njegovu političku poleđinu, u SSSR-u i drugim “socijalističkim” zemljama neprikosnoveni autoriteti u sportskoj pedagogiji i sportskom pokretu postaju ličnosti kao što je to Pjer de Kuberten koji je čitav svoj “olimpijski” život posvetio obračunu sa slobodarskim radničkim pokretom i idealima socijalizma, i koji je čitavu svoju pisanu zaostavštinu poklonio nacistima poveravajući im zadatak da sačuvaju njegovu olimpijsku ideju “od izvitoperenja”. Pod različitim ideološkim maskama, Kuberten i sovjetska birokratija bili su jedinstveni u najbitnijem: sport je institucija koja služi očuvanju uspostavljenog poretka dominacije. Njihov zajednički neprijatelj bila je radnička klasa kao mogući subjekt društvenih promena. Na tragu takve orijentacije došlo se dotle, da Huan Antonio Samaranč, čovek koji je četrdeset godina bio jedan od vodećih ličnosti u fašističkom pokretu Španije i koji se nikada nije odrekao svoje fašističke prošlosti, bude proglašen (uz presudnu podršku sovjetske birokratije) za predsednika Međunarodnog olimpijskog komiteta u Moskvi, glavnom gradu zemlje u kojoj je fašizam naneo neopisiva zla i usmrtio više od dvadeset pet miliona ljudi.
Ideolozi “realnog socijalizma” u horu su isticali “emancipatorski” karakter “socijalističkog sporta” podrazumevajući pod tim pre svega “masovnost”, aktiviranje žena, postizanje rezultata (rekorda) kao izraza “progresivnih stremljenja” i t. sl. Što se tiče “masovnosti”, treba reći da su nacisti manijakalno insistirali na “masovnoj” fizičkoj kulturi i sportu (“Kraft durch Freude“). To su radili i u SAD (“Recration Programm” i drugi), pogotovu se to dešava danas kada je “fizička kultura” postala jedan od glavnih oblika konzumerskog aktivizma i borbe za opstanak u sve surovijoj svakodnevnici kapitalističkog društva. Nije, dakle, masovnost sama po sebi ono što razlikuje kapitalističko društvo od socijalističkog, već njena priroda: da li se radi o slobodarskoj aktivnosti ili se radi o integraciji čoveka u poredak u kojem je uspostavljena vladavina kapitala i države nad čovekom. Ovde treba reći i to da je “masovna fizička kultura” postala i zvanično “najšira baza za reprodukciju vrhunskog sporta”, što znači da su milioni dece podvedeni pod “sportske programe” (u čemu je prednjačila bivša Istočna Nemačka) čije norme i metode rada diktira “vrhunski sport” koji je postao vrhunsko telesno i mentalno uništavanje čoveka. Zloupotreba dece, pod firmom “progresa”, dobila je monstruozne dimenzije. U tom kontekstu treba sagledati i “emancipaciju žene” putem sporta. To praktično znači da je i sport postao proctor (sve bezočnije) eksploatacije žene. Da stvar bude gora žena je postala, zbog bioloških ograda sa kojima se (i pored sve veće upotrebe “stimulativnih sredstava”) sve dramatičnije sučeljava “muški sport”, glavna “vučna snaga” u obaranju rekorda i sredstvo za dokazivanje “progresivnog” karaktera poretka. Na pravi položaj “emancipacije” žene u sovjetskom sportu (društvu) ukazuje i podatak da je, do 1972, uprkos dominaciji sovjetskih sportistkinja na svetskoj sceni i velikom broju žena-trenera, samo jedna žena, i to svega tri meseca, bila na jednom od rukovodećih položaja u sovjetskom sportu. (5)
Kada je reč o “marksističkom” legitimitetu “socijalističkog sporta”, treba reći da za Marksa socijalizam nije društveno-ekonomska formacija već prelazni period ka komunizmu u kome dolazi do ukidanja (prevazilaženja) kako osnovnih kapitalističkih (ekonomskih i svojinskih) odnosa, tako i institucionalne sfere građanskog društva. Radi se o “odumiranju” (Engels) građanskih institucija, što znači i sporta, a ne o “izgradnji socijalizma” – njihovim “jačanjem” (Staljin). Marks insistira na tome da radnici kao udruženi subjekti (“asocijacija”) uzmu neposredno učešće u upravljanju ukupnom društvenom reprodukcijom (podruštvljenje), dok staljinizam insistira na učvršćivanju institucija, odnosno, vlasti nad čovekom (podržavljenje). Društvo kao zajednica slobodnih stvaralačkih ličnosti, dakle, zajednički život koji nije posredovan niti podređen represivnim institucijama građanskog društva (tzv. “javna sfera”), već je uvek novi, razvijeniji, po svojim oblicima i sadržajima bogatiji proizvod stvaralačkog ljudskog aktivizma – to je jedan od osnovnih izazova Marksovog humanizma koji je sušta suprotnost staljinizmu koji društvo svodi na svojevrsni radni logor.
Sovjetska koncepcija fizičke culture (sporta) nije samo odstupanje od osnovnih postulata Marksove kritike kapitalističkog društva i njegovih institucija, već i od Marksovog “uputstva” radnicima, iz 1866, o upotrebi telesnih vežbi kao sredstva za telesno jačanje i vaspitanje radničke mladeži. (6) Marks naglašava značaj telesnog vaspitanja prvenstveno kao sredstva za klasno osvešćivanje i klasnu integraciju radništva – radi borbe protiv buržoazije, što za Marksa znači protiv eksploatacije i porobljavanja. Klasno ujedinjeni radnici su revolucionarni subjekt promene, dakle, slobodni od tutorstva buržoazije, države, partije. Telesno, kao i duhovno i politehničko, obrazovanje ne služi zato da od čoveka (radnika) stvori lojalnog i upotrebljivog “građanina”, već je to autentična aktivnost slobodarski usmerenog čoveka koji nastoji da “sruši sve odnose u kojima se nalazi kao poniženo i ugnjeteno biće” (Marks) i da stvori svoj (istinski ljudski) svet.
U sovjetskoj doktrini fizičke culture (sporta) ne postoji klasna integracija, jer su radnici već “osvojili vlast” (u Revoluciji) i time ukinuli klasno društvo, što znači i sebe kao klasu. U “novom” društvu oni su, kao pojedinci, svedeni na “građane” koji se nalaze u podaničkom odnosu prema vlasti (državi, Partiji), a kao kolektivitet na amorfnu i nesvesnu “radnu masu” ili na “radni narod”. Ideolozi staljinizma svode čoveka, poput crkve, na “ovcu” koju njeni “pastiri” (partijska vrhuška) treba da odvedu u “raj” (“komunizam”) i da je usput, naravno, šišaju i muzu do mile volje. Čovek je po svojoj prirodi “dobar”, ali ne i dovoljno odrastao da može da odgovara za svoje postupke i preuzme odgovornost za društveni razvoj. Tzv. “istorijski materijalizam” postaje sudbinska sila koja, preko partijske vrhuške koja u svojim rukama drži ključeve “svete tajne”, upravlja ljudskim životima i određuje pravac razvoja društva. Čoveku jedino preostaje da bespogovorno veruje u “nepogrešivost vođa” i da pokorno izvršava ono što se od njega zahteva. To nije svest emancipovanog građanina, nego svest podanika. Radnik nije više revolucionarni subjekt u borbi protiv kapitalističkog, a za komunističko društvo, već deo “radnih masa” koje su svedene na oruđe partijske vrhuške za “izgradnju socijalizma”. Umesto aktiviranja čoveka da prevaziđe institucije građanskog društva, njegov osnovni zadatak postaje “borba za njihovo jačanje”. Fizička kultura nije više oblik samo-organizovanja radnika i sredstvo za jačanje njihove klasno-slobodarske svesti, nego instrument za podređivanje čoveka (samo)volji vladajuće “elite”. Otuda ideolozi sovjetske fizičke kulture (sporta) pod njom pre svega podrazumevaju organizaciju, norme, “opšte ciljeve” diktirane partijskim dekretima, znači, mehanizam za držanje “masa” pod kontrolom. “Samoinicijativnost” je dobrodošla, ali samo kao sled vladajućeg duha. Poput “buržoaske” fizičke kulture i “buržoaskog” sporta, “socijalistička” fizička kultura i “socijalistički” sport postali su jedno od najznačajnijih političkih sredstava vlasti za uništavanje kritičko-menjalačke (klasno-slobodarske) svesti radnika i za njihovu integraciju u uspostavljeni poredak – što je sušta suprotnost Marksovoj ideji o slobodarskom telesnom aktivizmu.
Marksova misao je višeslojna. Kada se obraća mladim radnicima savetujući ih kako da se bore protiv kapitalista Marksova misao o fizičkoj kulturi ostaje u okvirima građanskog poretka. On preporučuje radničkoj mladeži “telesno vaspitanje, onakvo kakvo se daje u gimnastičkim školama i preko vojnih vežbi” /pod. K. M./ (7), dakle, ono koje je stvoreno u građanskom društvu i koje je privilegija aristokratske i buržoaske mladeži, da bi telesno ojačali i razvili borbeni klasni duh što, u krajnjem, treba da omogući osvajanje vlasti. Za razliku od građanskih pedagoga koji telesno vaspitanje pretpostavljaju duhovnom razvoju, Marks “duhovno vaspitanje” stavlja na prvo mesto, odnosno, telesno vaspitanje sagledava u kontekstu celovitog ljudskog razvoja. Telesne vežbe nisu sredstvo za stvaranje karaktera “uzornog građanina”, već sredstvo za razvoj slobodnog čoveka. Vaspitanje radničke mladeži nosi u sebi impuls ljudske emancipacije, što je rezultat Marksovog shvatanja da se proletarijat ne bori za ispunjenje posebnih klasnih interesa, što je karakteristično za buržoaziju i prethodne klase, već za realizaciju opšte-ljudskih interesa. “Poverevajući” proletarijatu “misiju” da oslobodi čoveka (čovečanstvo) od pljačke i tiranije, telesno vaspitanje radničke mladeži dobija slobodarsku dimenziju. Radnik se, znači, još nije oslobodio dominirajućih oblika telesnog vaspitanja, ali se odnosi prema njima kao prema sredstvu koje će (zajedno sa plaćenim proizvodnim radom, duhovnim i politehničkim obrazovanjem) “uzdići radničku klasu znatno iznad nivoa viših i srednjih klasa” (aristokratije i buržoazije). (8) Superiornost radničke mladeži zasniva se na celovitom razvoju njihove ličnosti, što otvara mogućnost da neposredno upravljaju ukupnom društvenom reprodukcijom. U pitanju je pragmatična logika koja, “u datim uslovima”, polazi od “opštih zakona, na čije poštovanje prisiljava državna vlast”, čijim “sprovođenjem u život” radnička klasa “pretvara u svoje oruđe tu vlast koja se sada iskorišćava protiv nje”. /Pod. K. M./ (9) Očigledno, reč je o nastojanju da se legalnim sredstvima iskoriste legalne mogućnosti koje pruža kapitalistički poredak da bi se ostvarili klasni (potencijalno opšte-ljudski) ciljevi. Građanske institucije treba da postanu oruđe radničke klase za borbu protiv kapitalističkog poretka.
Ako pravi cilj revolucionarne borbe proletarijata nije osvajanje vlasti, pogotovu ne njeno očuvanje uz upotrebu institucija kapitalističkog društva (Engelsov stav o “odumiranju” institucija kapitalističkog društva u socijalizmu), već ukidanje odnosa vlasti (potčinjenosti), može se postaviti pitanje kako je moguće postići bitan pomak napred upotrebom sredstava koja, kao takva, sprečavaju čoveka da razvije svoje istinske ljudske moći bez čijeg razvoja nema otvaranja novih vidika? Uzmimo za primet telesne vežbe koje Marks preporučuje proleterskoj mladeži. Radi se o militarističkom drilu, odnosno, o “disciplinovanju” deteta koje se svodi na potiskivanje seksualnosti, čulnosti, spontanosti, maštovitosti… Umesto poštovanja ličnosti, deca se svode na obezličene izvršioce vežbi koje se svode na imitiranje rada strojeva i koje su, po svojoj prirodi, obračun sa svim onim što pruža mogućnost za razvoj duhovno bogate individualnosti – osnovni razlog zbog kojeg ih je građanska pedagogija koristila za stvaranje “uzornog građanina”. Upravo polazeći od Marksovog epohalnog stava da čovek menjajući svet menja sebe, može da se postavi pitanje koliko se svet zapravo promenio ukoliko je čovek, kao ličnost, ostao u duhovnom horizontu kapitalističkog poretka?
Borba za emancipaciju čoveka putem građanske telesne kulture (sporta) vodi se na terenu kapitalističkog društva. Ona postaje način integracije radnika u poredak u kojem dominiraju vrednosti kapitalističkog društva. To je odlično uočio Kuberten. Iako fanatični antisocijalista, on je, u vreme krize evropskog kapitalizma, podržao ideju o organizovanju “radničkih olimpijada” da bi horizont budućnosti radništva zadržao u okvirima društva u kome dominira borba između ljudi za pobedu – postizanjem većeg rezultata (rekorda). On je shvatio da (eventualna) politička pobeda radnika ne znači i kraj kapitalističkog društva ukoliko osnovni principi tog društva i dalje ostanu vladajući. Mogućnost da svako slobodno upražnjava sport ne znači da čovek ostvaruje svoju istinsku slobodu u sportu. Uzmimo za primer boks u kojem se na najočigledniji način izražava duh sporta. Da li se istinska sloboda čoveka može potvrditi kroz nanošenje telesnih povreda drugome čoveku, koji je sveden na “protivnika”, pri čemu je ubistvo sastavni deo rizika “sportske borbe”? Ili kroz nastojanje da se, sve bespoštednijim uništavanjem organizma, ostvare što “bolji rezultati” (rekordi)? “Vladati u glavama”, putem telesne kulture i sporta, to je osnovni zahtev Kubertenove “utilitarne pedagogije” koja će mu pribaviti poštovanje olimpijskih bogova modernog doba.
Interesantno je da kapitalistički ideolozi, koji su do skora tvrdili da na Zapadu ne postoji “kapitalizam” već “industrijsko društvo”, sada trijumfalno izjavljuju da je “kapitalizam pobedio socijalizam”. U čemu se ta pobeda sastoji, kada je reč o sportu? Ako je reč o tome da je Zapadni kapital, bez ikakvog otpora, postao gospodar bivšeg “socijalističkog sporta”, to samo znači da je on promenio vlasnika – ne menjajući svoju prirodu. Položaj sportiste najbolje govori koliko su se promenili odnosi. U “real-socijalističkom sportu” sportista je bio najamnik države, a čitav “sportski pogon” – “reklamni izlog” vladajućeg sistema. Nakon pobede “demokratije”, sportisti postaju najamnici kapitalističkih firmi, a sport njihov reklamni prostor i banalni show-business. Kada se tome doda da su, kao i kod nas, vođe “novog sporta” upravo oni koji su desetinama godina bili na čelu “socijalističkog sporta”, postaje jasno da je “kapitalizam” pobedio utvaru koju su, rame uz rame sa ideolozima staljinizma, stvarali ideolozi “slobodnog sveta”.
Odnos građanske misli prema “realnom socijalizmu” pokazuje svu njenu apsurdnost. Marksova ideja socijalizma (komunizma) svodi se na “model socijalizma” koji je na Istoku doživeo krah i time se dokazuje da je (Marksov) socijalizam “zauvek propao”, što znači da nema alternative kapitalizmu. U strahu za kapitalistički poredak, njegovi ideolozi digli su staljinizam na nivo sudbinske sile koja je u stanju ne samo da zaustavi, već i da okonča istoriju!
Da li se treba odreći borbe za istinski humano društvo samo zato što je iskasapljena i izobličena Marksova misao postala pokriće za staljinistički varvarizam? Treba li se, sledeći istu logiku, odreći Betovena čija su dela redovno bila na programu fašističkih festivala smrti? Šta tek reći o idealima “slobode, jedanakosti, bratstva” za kojima ideolozi “slobodnog sveta” redovno posežu dok vrli predstavnici tog sveta čine najgnusnije zločine? Tvrditi da je staljinizam otelotvorenje duha Marksovih ideja o socijalizmu (komunizmu) bilo bi isto što i reći da je fašizam otelotvorenje osnovnih principa Francuske građanske revolucije.
Raspad “real-socijalističog” poretka na Istoku skinuo je sa pleća marksizma najveću balast. “Istočni greh” levičarskog pokreta, pogotovu na Zapadu, proisticao je iz svođenja marksizma na staljinističku ideologiju, odnosno, Marksove ideje socijalizma na praksu staljinizma. Ideolozi kapitalizma više od pola veka plašili su radničku klasu Zapada (Istočnim) “modelom socijalizma”, istovremeno ga koristeći kao sredstvo za obračun s Marksovim revolucionarnim humanizmom. Što se tiče straha od “propasti socijalizma”, radi se, zapravo, o kraju iluzije da je na Istoku “socijalizam (već) pobedio”, kao i da se voluntarističkim “projektima”, na temelju nerazvijenog građanskog društva, može “doći u komunizam”. Pokazalo se da robovi prikovani za galiju nikada neće doći u “obećanu zemlju” ukoliko se ne oslobode okova – i preuzmu kormilo. Ono što propada nije socijalizam, nego poredak koji je svoj opstanak gradio na bespoštednom tlačenju radnika. O čemu se zapravo radilo najbolje govori činjenica da su glavni nosioci desničarskih ideja, nakon “pobede demokratije”, postali upravo ljudi iz vrhova bivše vlasti.
Ideja socijalizma (komunizma) bila je i ostala jedini pravi odgovor na sve dublju krizu egzistencije koju stvara kapitalizam i koju nije u stanju da razreši. Da nije tako, odavno bi bespoštedni juriši kapitala zbrisali marksizam sa istorijske pozornice. Upravo sa istorijskog aspekta gledano, stvari dolaze na svoje mesto.
