Osnovni “kvalitet” građanske misli je njena sterilnost, odnosno, nesposobnost da stvori novum. Budući da svoj smisao postojanja vidi u borbi za očuvanje kapitalističkog poretka, njena pozicija je, sa razvojem egzistencijalne krize u koju kapitalizam gura čovečanstvo, sve problematičnija. Zalaganje za etablirane “opšte-ljudske” ciljeve i vrednosti sve teže se može spojiti sa procesima globalne destrukcije. Apologete sporta gura u defanzivu i to što je sport, od izraza razvojnog duha kapitalizma (sport kao sredstvo za stvaranje karaktera buržuja, tzv. “pedagoška” uloga sporta), postao sredstvo za očuvanje kapitalizma (tzv. “zabavljački” sport, odn. sport kao uništenje kritičkog uma).
Građanska teorija sve se uočljivije ograđuje od tzv. “vrhunskog sporta”. Osnovni razlog za taj zaokret nije etičke, već ideološke prirode. Građanski teoretičari beznadežno nastoje da sačuvaju sport kao oblast u kojoj se osnovni principi kapitalističkog društva pojavljuju u “devičanskom” obliku. Budući da je, profesionalizacijom i komercijalizacijom, “vrhunski sport” postao banalna cirkusko-gladijatorska pretstava, građanski ideolozi nastoje da sačuvaju od banalizacije izvorne principe kapitalističkog društva tako što će ih, u idealizovanom obliku, suprotstaviti sportu koji je sveden na show-business. Tzv. “negativne pojave u sportu” nisu posledica dejstva vrednosti na kojima počiva sport, nego su izraz njihovog “nepoštovanja”. Radi se, stoga, uvek iznova o potrebi da se sport “preobrazi” na “starim temeljima”, a ne o potrebi da se iskorene uzroci koji dovode do degeneracije sporta. “Negativne pojave u sportu” mogu se napadati, ali samo zato da bi se sačuvala izvorna čistota njegovih osnova. Suština sporta odvaja se od uspostavljenih odnosa u sportu: izvorni i večni principi sporta (kapitalizma) nemaju ništa sa “negativnim pojavama” koje “dolaze sa strane” u sport. Nije zato neobično što je jedna od osnovnih teza “humanističke” građanske kritike “negativnih pojava u sportu” da “treba eliminisati politiku iz sporta”. I ovde dolazimo do prividnog paradoksa: isti oni koji “odlučno brane sport od politike” koriste sport kao prvorazredno političko sredstvo za odbranu uspostavljenog (kapitalističkog) poretka. Njihova “nepristrasnost” zasniva se na shvatanju da je kapitalističko društvo krajnji i najviši oblik razvoja društva, a to znači poredak u kome je ljudska sloboda u potpunosti ostvarena. Sloboda se ne pojavljuje kao izvorna ljudska potreba, nego kao nametnuti šablon ponašanja. Iskoračiti iz njega znači nanovo zakoračiti u neslobodu. Otuda doveđenje u pitanje osnova na kojima počiva kapitalističko društvo ne može biti drugo nego poziv na “divljašto”, “varvarizam”, “totalitarizam”… Nema, niti može biti budućnosti čovečanstva izvan granica kapitalističkog društva. Lutajući od liberalnog kapitalizma do antike u beznadežnom nastojanju da pronađu tačke oslonca za uspostavljanje “kritičke distance” prema sve stravičnijoj realnosti današnjeg sporta (društva), a da pri tom ne dovedu u pitanje osnove na kojima počiva kapitalistički poredak, građanski ideolozi ne samo da nisu u stanju da ponude pravu alternativu uspostavljenom sportu, već čine sve da spreče razvoj emancipatorske misli koja je usmerena ka stvaranju istinskih oblika slobodnog telesnog aktivizma (igre). Njihova panična reakcija na sve radikalniju kritiku sporta proističe iz toga što je sport ostao jedna od poslednjih oblasti u kojoj se brane mitovi o “pravom” kapitalizmu (“jednakost na startu”, “neka pobedi bolji”, “individualno dostugnuće” i dr.). “Prazni hod” ideologije liberalnog kapitalizma, koji se nastoji očuvati na sportskim terenima, potstiče žal za “starim dobrim vremenima” koji se pojavljuje u obliku nostalgičnog vapaja za takvim kapitalizmom, koji je imao snage da ide napred. Kao što su u helenskom svetu mitovi o “herojskoj” prošlosti bili sredstvo za očuvanje tradicionalnih društvenih vrednosti, tako mit o “čistom sportu“ treba da očuva veru u nenadmašivu i neprolaznu vrednost izvornih principa kapitalizma. Kvantifikovanom i operacionalizovanom umu dodaje se iracionalni um. Čovek treba sve čvršće da veruje u boga što je više u vlasti đavola – koji je samo pokorni izvršilac božije volje.
Iv Pjer Bulonj, bivši ataše za kulturu Francuske u Beogradu i strastveni propagator i branilac Pjera de Kubertena, objavio je, sredinom marta 1995 u “Le Monde” (prenela “Politika” od 19 marta), tekst pod naslovom “Nezahvalna domovina Kubertena” (u podnaslovu: “Stanje morala u sportu, u društvenom kontekstu Francuske 1995, bez svake sumnje je odraz i posledica opšteg gubljenja smisla i vrednosti jednog demokratskog društva“), koji na izvanredno upečatljiv način ilustruje kako realnost današnjeg kapitalističkog društva, tako i beznađe u kojem se našla “humanistička” građanska misao koja, putem sporta, nastoji da obnovi “pokretačke” impulse kapitalizma.
Bulonj: “Dransi, Marsej, Bordo… lista još nije zaključena. Svakog vikenda, igrači, navijači, sportski funkcioneri međusobno se grde, vređaju, nasrću jedni na druge. Automobili gore, vitrine prašte. Drži se međuministarska konferencija, odgovorni ljudi sporta dodaju joj svoju gorčinu i uznemirenost kao dodatni teg. Poneki glas govori o mučnom životu u predgrađima, neki novinari tragaju za društvenim uzrocima nevolja i drame, proglašen je minut ćutanja, takmičenja otkazana, zahtevan pojačan nadzor na stadionima. Događaji se ređaju. I šta onda? Sadašnja situacija nije posledica samo tehnoloških promena. Lep izgovor! Kao da, u svakom prelom nom trenutku ranijih epoha, civilizacije nisu morale da se prilagode novim otkrićima. Danas je u pitanju nešto mnogo teže. Stanje morala u sportu, u društvenom kontekstu Francuske 1995, bez sumnje je odraz i posledica opšteg gubljenja smisla i vrednosti jednog demokratskog društva. U našem slučaju, odgovornost najviših sportskih rukovodilaca Francuske je prevelika da bi se mogla gumicom izbrisati lepim principijelnim izjavama.
Sasvim je izvesno da francuski sport ne može izbeći snažan uticaj jednog liberalnog društva, stidljivo nazvanog potrošačkim. Nametnuti estetski kanoni: luksuz, elegancija, snaga, lepota, nedostižni su skoro čitavoj našoj omladini. (…) Poluplaćeni nosioci univerzitetskih diploma, praktično isključeni iz društva, nađu se tako, veoma često, licem prema svojoj nemoći i ništavilu. Kako onda da ne budu razjareni? Sadašnje drame sportskih terena razotkrivaju tu psiho-socijalnu moru koja uvek vodi sukobima a ponekad i zločinu. Već pedeset godina, francuski sportski pokret, izuzimajući neke saveze i neke pojedince, utopiste, ubrzo progutane, krenuo je ukorak sa vladajućim ekonomskim modelom i zasnovao svoju strategiju na produktivnosti i tehničkom savršenstvu. Različiti ministri sporta i omladine, ponekad sa bolnim mentalnim ograničenjima, pomagali su saveze sportova “u ranom otkrivanju talenata” i u postizanju sportskih rezultata. To je dovelo do zapaljivog političkog i administrativnog uticaja na čuveni problem medalja. Mediji su to pratili tako što je za njih bilo važnije Papenovo koleno nego teškoće sportskih klubova bez slave koji nikada neće napraviti “jedinicu” u listu “Sport dimanche“. I ne samo to! Već pedeset godina – uprkos nastojanjima jednog sporta koji je svima poslužio kao alibi – nikakvo sportsko obrazovanje, ni školsko ni narodno, nije ozbiljno razmatrano. Šta je bilo sa sjajnim elanom pionira koji su, već 1944, rekonstruisali direkciju sportova u ulici Šatoden? Šta je ostalo od divljenja dostojne akcije pedesetih i šezdesetih “narod i kultura u korist olimpizma”, koja nije naišla na oficijelnu i materijalnu podršku? Naša zemlja, kolevka neoolimpizma, nezahvalna domovina Kubertena, ističe se po odsustvu vaspitanja naše omladine za sportsku odgovornost.”
Ni ovog puta (kao ni u svojoj knjizi “Olimpijski duh Pjera de Kubertena” i drugim spisima) Iv Pjer Bulonj nije smogao snage da pređe Rubikon i ukaže na prave uzroke krize francuskog (Zapadnog) sporta i društva. Sve morbidnija realnost “Zapadne demokratije” uporno se sučeljava s romantičnim slikama prošlosti – bez ikakve vizije budućnosti. Praktični rezultat ovakvih žalopojki jeste “rezignirano” skretanje pogleda sa svakodnevnog života i njegovo usmeravanje ka idealizovanoj prošlosti koja postaje projekcija željenog sveta.
Deleći sudbinu kapitalizma, građanska misao postaje i sama žrtva poretka kojeg po svaku cenu nastoji da sačuva – koji bespoštedno uništava njene emancipatorske impulse i svodi je na prirepak industrije zabave. Poput obezličenog i drogiranog sportiste, građanski teoretičari predano saučestvuju u uništavanju svega onoga što čini conditio sine qua non umnosti, a samim tim i kritičkog uma. Boriti se za kulturu i istovremeno nastojati da se sačuvaju odnosi koji proizvode masovni idiotizam nije samo jalov, već i poguban posao. On se svodi na nastojanje, koje dominira u industriji zabave, da se “prevaziđe” postojeći svet, u kome je život sve nepodnošljiviji, tako što će se stvoriti “novi” svet, koji je paralelan sa postojećim, i koji je zapravo samo surogat postojećeg sveta. Stvarni svet postaje nužno zlo i kao takav usputno prebivalište, a “pravi” život odvija se u svetu koji je proizvod kapitalističke industrije zabave. To je “svet sreće”, “raj na zemlji”, svojevrsni “Diznilend” u kome su čoveku pružene mogućnosti da (prividno) pronađe kompenzaciju za svoje potisnute i degenerisane potrebe. Građanski teoretičari su na putu da postanu sastavljači reklamnih poruka za sportski show-business, dakle, savremeni vašarski dobošari. I kapitalizam “jede” svoju (duhovnu) “decu”.
Građanska akademska misao se postarala da odnos prema sportu razbije na određene discipline da bi se “bolje objasnila” priroda sporta. Naravno, to je postalo moguće tek onda, kada se sport razvio u kompleksnu i posebnu društvenu pojavu. Tako, na primer, razvijena “teorija sporta” postaje moguća postajanjem sporta oblašću u kojoj su se principi takmičenja (borbe)i učinka (rekordomanija) ustoličili u svom “čistom” obliku, odnosno, kada je uobličen njegov institucionalni (normativni, organizacioni, funkcionalni) skelet. “Sociologija sporta” razvija se kao pozitivistička disciplina, oslobođena “vrednosnih predrasuda” (u skladu sa tezom “Sport nema veze sa politikom!“), koja se bavi “istraživanjem društvenih činjenica”. “Istorija sporta” postaje linearni, što znači neistorijski način prikazivanja “istorijskog razvoja sporta”. Nastanak i razvoj sporta ne sagledava se u okviru konkretnog istorijskog totaliteta, već u kontekstu apstraktnog “razvoja sporta”, kao pojave sui generis, koji se svodi na opisivanje određenih (“sportskih”) fenomena koje susrećemo u prošlosti. Na taj način dolazi se do “činjenice” da se razvoj sporta odvijao u linearnom kontinuitetu, pri čemu “viši” oblici sporta neposredno proističu iz “nižih” (ranijih) oblika (otuda ne iznenađuje redovna upotreba izraza kao što je “obnavljanje antičkih olimpijskih igara” i t. sl.). Izvođenjem sporta iz istorije dolazi do “objektivizacije” i mitologizacije osnovnih kategorija sporta sa kojima građanska teorija manipuliše u nastojanju da principu takmičenja (borbe) i principu učinka pribavi karakter univerzalnosti i večnosti. “Filozofija sporta” postaje filozofsko utemeljenje navedenih principa na kojima se zasniva kapitalističko društvo. Od Platonovog i Finkovog kosmosa, do Hobsovih i Huizinginih antropoloških razmatranja – sve je podređeno dokazivanju nepromenljivosti i večnosti kapitalizma.
Pored pomenutih, dolazi do stvaranja novih disciplina čija se delatnost pre svega svodi na dalje usitnjavanje “polja istraživanja”, uz obavezno formiranje sopstvenog “metoda istraživanja” (da bi se pribavila legitimnost “naučnog”), što vodi ka daljem razgrađivanju shvatanja sporta kao kompleksne i celovite pojave. Parcijalizacija je u službi funkcionalizma. U strukturalističkoj varijanti, sport se svodi na “subsistem društva” (Ginter Lišen, Kurt Vajs), (68) dok se čovek svodi na “sportistu”, što znači da dobija još jednu društvenu ulogu koja je uslovljena i uokvirena uspostavljenim poretkom. Međuljudski odnosi zauvek su zadati strukturom i funkcionalnom logikom vladajućeg poretka. Otuda je osnovna pretpostavka za “zajedničko” življenje poštovanje uspostavljenih (zadatih) pravila, a ne poštovanje čoveka. Budući da je građanska teorija svela čoveka i društvo na “predmet istraživanja”, jasno je da ovakav pristup samo dograđivanje lavirinta u kojem treba da se izgubi svako nastojanje da se dopre do slobodarske i stvaralačke biti čoveka – na kojoj se temelji mogućnost (kritičko-menjalačkog) odnosa čoveka prema postojećem svetu, odnosno, potreba da stvori humani svet.
U građanskoj teoriji sport se ne shvata kao autentična stvaralačka (igračka) aktivnost čoveka, i u tom smislu kao međuljudski odnos, već kao institucija. U svom izvornom smislu sport ne može da bude oblik neposrednog stvaranja bratske zajednice slobodnih i jednakih ljudi, dakle realizacija ideala Francuske građanske revolucije, već je dizanje ograda između ljudi koje se ne smeju prekoračiti. “Bratstvo je za anđele”, tvrdi Kuberten, svodeći čoveka na model “građanina” koji najviše odgovara dresiranoj zveri. Građanska misao je u svom “humanističkom” nadahnuću otišla tako daleko, da je krvave borbe u ringu proglasila “plemenitom veštinom”, što znači najvišim ljudskim izazovom.
Pokušaji građanskih teoretičara da sve stravičnije masakre na sportskim borilištima opravdaju statističkim podacima o smrtnosti u drugim društvenim oblastima, samo pokazuje da sport nije prostor “slobode i sreće”, kako to oni tvrde, već sastavni deo surove svakodnevnice. Ako se ima u vidu da je osnovni cilj ideologa kapitalizma da sport sačuvaju kao sredstvo za zaštitu vladajućeg poretka, onda postaje jasnije zbog čega i dalje veličaju sport: sve veće nasilje i sve veći rizik smrti u sportu “pružaju mogućnost” da se čovek “privikne” na sve veće nasilje i smrt koje vlada u društvu, odnosno, sve krvaviji i riskantniji sport je kompenzacija čoveku za sve krvaviji i riskantniji život u svetu u kome je sve podređeno sticanju profita.
Gledano sa aspekta onoga što se dešava u društvu i sportu, jasno je da je građanska kritika sporta, kao i njeni predlozi za promene, samo “zahvatanje vode rešetom” čiji krajnji cilj nije obračun s “negativnostima” u sportu, nego s kritičkom mišlju koja nastoji da se uhvati u koštac sa uzrocima koji dovode do manipulacije i uništavanja čoveka, a to znači zaštita uspostavljenog poretka. Građanska misao postala je saučesnik u uništavanju sveta.
