Kubertenovo shvatanje umetnosti blisko je antičkom shvatanju umetnosti iz “klasičnog perioda” u kome ona potvrđuje svoje mesto “u sakralnom svetu kulta, koji je njen izvor. Po svojoj biti, ona je agalma, ukras”. (76) Dok u antici kult teži izražavanju pokornosti bogovima koji simbolizuju večnost kosmičkog u odnosu prema privremenom ljudskom svetu, moderni olimpizam je “kult postojećeg sveta” (Kuberten). To je ono što određuje prirodu olimpijske estetike: umetnost nije oblik u kome se čovek sučeljava s postojećim svetom težeći da pobegne iz njega ili da ga prevaziđe, već sredstvo za njegovo obogotvorenje. Glavni zadatak olimpijskog kulta je da ukloni sve ono što posreduje između čoveka i sveta i što može da omogući uspostavljanje kritičke distance prema njemu: on se nalazi s onu stranu dobra i zla. Kuberten ima isti (utilitarni) odnos prema umetnosti kao i prema pedagogiji i filozofiji: ona ne predstavlja kontinuitet kulturne tradicije i nema stvaralački karakter, već je svedena na sredstvo za građenje spektakularnih olimpijskih kulisa koje treba da zasene ljude i omoguće da vladajuće vrednosti “ispune” duše prisutnih – i na taj način ih integriše u vladajući poredak. Umetnici su svedeni na fasadere i opsenare.
Moderni olimpizam ne predstavlja “obnavljanje” antičkog kulturnog nasleđa, ni otelotvorenje nacionalnih kultura, već je univerzalno (“mondijalističko”) političko sredstvo kapitalizma za uništavanje emancipatorskog nasleđa kako helenske civilizacije, tako i nacionalnih kultura. U antici estetika je osnov duhovnog odnosa čoveka prema postojećem svetu, dok je kod Kubertena samo sredstvo da se pribavi kulturni legitimitet primitivnom belicioznom duhu koji vlada svetom. Izvorište estetskih normi Heleni pronalaze u shvatanju kosmosa: način obezbeđivanja egzistencije i estetski izazovi su u organskom jedinstvu. U Kubertenovoj filozofiji sve je u rukama “elite” koja nije ograničena strahom od bogova niti se rukovodi njihovom voljom, već je ograničena “progresom” i rukovodi se gramzivošću. Umesto u helenističkom kulturnom nasleđu, Kuberten pronalazi “estetsku” inspiraciju u svetskim industrijskim izložbama, pompama monarhije i vojnim paradama. Olimpijska estetika proističe iz “progresivne” prirode kapitalizma i nastojanja evropskih kolonijalnih metropola da pokore svet. Kuberten odbacuje antičku tradiciju u kojoj je estetika (proporcija i harmonija) bila duhovni izraz kosmičke suštine čoveka, što dolazi do izražaja u principima gnothi seauton i metron ariston. Kod Kubertena nema vrednosti koje prevazilaze postojeći svet. To je jedan od najvažnijih nedostataka modernog olimpizma u odnosu prema antičkim olimpijskim igrama, koje su pred sobom imale nedostižni božanski uzor. Kod Pindara “lepo delo” osnovni je smisao života sa kojim se stiče “slava” i na taj način obezbeđuje mesto u večnosti. (77) Pindarova poezija ima kultni karakter i svojevrsna je molitva koja je napisana u slavu olimpljana. Pindar veliča ono što je besmrtno, a to nije čovek i njegov svet, već božanski poredak koji je otelotvorenje aristokratskih vrednosti. Borbom na život i smrt na olimpijskim borilištima čovek iskazuje svoju potpunu pokornost kosmičkom poretku i održava zainteresovanost olimpijske oligarhije za opstanak sveta. “Bogovi su prijatelji igara” – konstatuje Pindar. Kubertenova “Oda sportu” prototip je modernog olimpijskog “umetničkog” stvaralaštva. (78) Ona je pesnički oblik u kome se izražava idolopoklonički odnos prema olimpizmu kao “kultu postojećeg života” i kao takva je molitva upućena savremenim bogovima koji vladaju svetom. Umesto “božanskog nadahnuća”, olimpijsko nadahnuće postaje izvorište umetničke inspiracije – koja se svodi na obogotvorenje postojećeg sveta. Kuberten, poput Pindara, u olimpijskim borilištima vidi prostor koji je obasjan najčistijom svetlošću, s tim što se ne radi o svetlosti koju zrače olimpijski bogovi, već izvorni duh kapitalizma. U njemu Kuberten vidi odsjaj “besmrtnog duha antike” – koji se pojavljuje u odnosu prema “sivilu” svakodnevnog života – koji treba, putem “svetog ritma” održavanja olimpijskih igara, da obezbedi postojećem svetu večni život. Kuberten u antici vidi nasmejanu i bezbrižnu mladost postojećeg sveta, a ne prevaziđenu prošlost čovečanstva: idealizovanje prošlosti u službi je idealizovanja sadašnjosti.
U antici odnos tela prema kosmosu posredovan je religioznom sferom; u modernom olimpizmu odnos tela prema svetu posredovan je socijalnim darvinizmom i kapitalističkim načinom industrijske proizvodnje (kvantitet, tehnika, instrumentalizam…). To je normativno i mimetičko polazište Kubertenove estetike uprkos njegovom “negativnom” odnosu prema modernom dobu koje “stenje u uzaludnoj muci”. Dok u antici i srednjem veku telesni pokret proističe iz estetskog i etičkog kodeksa koji izražava statični karakter poretka, kod Kubertena pokret je otelotvorenje ekspanzionističkog duha kapitalizma. Kuberten ne vaja sportiste polazeći od antičkog geometrijski ustrojenog kosmosa i monumentalizma koji simboliše njegovu nepromenljivost i beznadežnu uklopljenost čoveka u njega, već polazeći od ekspanzionističke moći kapitalizma koji ruši sve prepreke da bi uspostavio globalnu dominaciju. Za razliku od antičkih kipova koji izražavaju statičnu nepromenljivost “klasičnog” helenskog sveta, sportisti izražavaju dinamičnu (progresističku) nepromenljivost kapitalističkog sveta. Istovremeno, telesni pokret u sportu je s onu stranu dobra i zla budući da neposredno izvire iz života koji je i sam s onu stranu moralnog rasuđivanja. Slično antici, Kuberten u telesnom vežbanju vidi sredstvo za stvaranje svesti o “rasnoj superiornosti” i u tom smislu sredstvo za duhovnu integraciju vladajuće “elite”: Kuberten “vaja” telo prema rasističkom uzoru. Međutim, u antici težnja ka telesnoj “perfekciji” nije samo težnja ka dosezanju do idealnog rasnog modela, već i oblik duhovnog (religioznog) stremljenja prema kosmičkom (božanskom) savršenstvu. Antička paideia ne insistira na stvaranju mišićavog tela, već na harmoničnom razvoju čitavog organizma i telesnom zdravlju. Istovremeno, budući da je Helen težio lepom telu u kome pulsira neskriveni erotski naboj, postizanje pokretljivosti i gipkosti udova predstavlja jedan od najvažnijih zadataka helenskog “vajanja” tela. Harmonija je osnov ritma i euritmije i to ne samo u antici, već i u srednjem veku, u filantropskom pokretu, kod Linga i Tisijea. A to podrazumeva dominaciju estetskih kriterijuma, a ne volje za pobedom, pogotovu ne volje za većim učinkom i rekordom. “Biti bolji” zadato je rasom, klasom, staležom i to se potvrđuje ponašanjem koje ne narušava harmoniju uspostavljenog sveta. Stoga je suzdržanost u pokretu i vladavina mere (ordre et mesure) jedan od osnovnih pokazatelja “dobrog ukusa” i “džentlmenskih manira”. To je sadržano i u filantropskom pokretu telesne kulture koji insistira na maksimi “Frisch, Fromm, Frei!“. Telo i pokret su pod kontrolom normativnog modela kome čovek treba da se potčini. Kubertenov estetski model ne zasniva se na principima kalokagathie i metron ariston, već na principima bellum omnium contra omnes i citius, altius, fortius koji dobijaju svoj izraz u Kubertenovoj maksimi mens fervida in corpore lacertoso. Telo Kubertenovog “novog čoveka” ne odlikuje skladnost i mekoća pokreta, kao što je to slučaj kod idealizovanog modela Helena koji vidimo na antičkim vazama, već eksplozivna mišićna snaga i čelična čvrstina koja odgovara ekspanzionističkom duhu imperijalističkog kapitalizma. Istovremeno, Kuberten, poput antičkih vajara, koji su svojim likovima oduzimali pogled da njihov duhovni izraz ne bi remetio harmonično jedinstvo tela sa kosmosom (Gombrih), lišava sportistu duhovnosti da bi ga doveo u sklad s obezduhovljenim svetom. Njegov “pogled” ne zrači ljudskošću, već predstavlja harmonični deo telesnog izraza iz koga izbija (kao što je to kod Torakovog /nacističkog/ “Boksera” /”Faustkämpfer”/ ) bespoštedna tlačiteljska moć poretka i rešenost da se po svaku cenu zagospodari svetom. Sportista je pokretni kip kapitalizma.
U antici dominira jedinstvo čoveka sa prirodom i na taj način sa njegovim prirodnim bićem, dok na modernim olimpijskim igrama sve ima instrumentalnu dimenziju da bi se postigao najvažniji cilj: obračun s emancipatorskim nasleđem čovečanstva i potpuno ovladavanje čovekom. U helenskoj kosmogoniji prostor se pojavljuje kao zadati i nepokretni geometrijski ustrojeni svod koji dobija svoju životnost i kvalitetni izraz u liku antropomorfnih olimpijskih bogova. U hrišćanstvu bog je taj kvalitet u kome je prevaziđena kvantitativna dimenzija kosmosa. Kod Kubertena odnos prema prostoru posredovan je osvajačkom, pljačkaškom i progresističkom logikom. Nema simbola u kojima se izražava kvalitet koji pruža mogućnost za ljudsko “prisvajanje” prostora na čemu insistira Sartr koji, u svom kapitalnom delu “Biće i ništavilo“, neosnovano pripisuje sportu karakteristike (emancipatorske) telesne kulture, i koji ne shvata da se izvorna težnja čoveka da putem slobodnog telesnog aktivizma dosegne biće pretvara putem sporta u put ka ništavilu. (79) Sportski pokret ne pronalazi mimetičke impulse u prirodi, već u industrijskim procesima i progresističkom duhu kapitalizma. U “disciplinovanju tela” dominira mehanika telesnog, pri čemu telo postaje kavez tehničke racionalnosti, svojevrsna mašina. Sportski model telesnog pokreta predstavlja otelotvorenje dehumanizovanog i denaturalizovanog principa učinka i ne nalazi se samo izvan kulture, već i izvan života. Sport simbolizuje pobedu Tanatosa nad Erosom. Kubertenov pozitivni čovek je mrtvac koji hoda.
Govoreći o starogrčkoj umetnosti, Jeger konstatuje da su “reč i ton i, ukoliko deluju rečju i tonom ili i jednim i drugim, ritam i harmonija za Grke su prosto snage koje oblikuju dušu, jer ono što je odlučujuće u svoj paideia je delatni element, koji kod obrazovanja duha postaje još važniji nego u agonu telesnih sposobnosti.” (80) Kod Platona muzičko je ispred telesnog vaspitanja “jer spremno telo ne može svojom valjanošću učiniti dušu dobrom i izvrsnom, dok, obrnuto, izvrstan duh može pomoći telu da se usavrši.” (81) Kod Kubertena muzika služi kao sastavni deo olimpijske seanse sa kojom treba oploditi čoveka vladajućim duhom: “umetnost” postaje sredstvo za uništavanje umetničkog. Kuberten ne preza ni od toga da od najviših umetničkih dela pravi dekor za nacistički varvarizam. U završnom govoru na nacističkim Olimpijskim igrama Kuberten koristi Šilerovu “Odu radosti” za veličanje nacističke Nemačke i Hitlera. (82) Do koje je mere Kuberten bio spreman da ide u manipulaciji vrhunskim umetničkim delima pokazuje i “kulturni program” otvaranja nacističkih Olimpijskih igara u kome se, na Kubertenov zahtev, našla i Betovenova “Deveta simfonija” zajedno sa najpopularnijom nacističkom koračnicom tog vremena, “Horst Wesell Lied“. (83) Prava priroda nacističke monstruoznosti ne ogleda se samo u ubijanju, već u načinu na koji se to činilo. Ubice kreću u klanje nedužnih uz zvuke najviših umetničkih dela koja su inspirisana ljubavlju prema čoveku i posvećena najvišim ljudskim vrednostima. Na kapijama logora smrti dominira poruka: “Arbeit macht frei!” (“Rad oslobađa!”). Kuberten primenjuje isti metod kada veliča kolonijalne “podvige” Francuske i nacistički varvarizam. On nastoji da uvuče u vrtlog smrti sve ono što se pojavljuje kao simbol ljudskog koje prkosi tiraniji i u odnosu prema čemu se može jasno prepoznati prava slika zla. Ljudska dela koja pružaju mogućnost čoveku da dosegne do svog slobodarskog dostojanstva postaju u Kubertenovoj olimpijskoj doktrini sredstvo za uništavanje ljudskog. U Kubertenovom pozitivnom svetu nema mesta za istinske umetnike. Oni kod Kubertena imaju isti status kao “miroljubive estete” kod Hitlera: spadaju u ličnosti sa “slabim karakterom” i u “telesne degenerike” i kao takvi su suprotnost pozitivnom čoveku.
Što se tiče odnosa između Kubertenove doktrine i moderne estetike, od “tri velike ideje moderne estetike: 1) subjektivizacije svijeta, 2) zahtjev za autonomijom umjetnosti i 3) zahtjev za uklanjanjem granica između umjetnosti i života”, na koje ukazuje Mirko Zurovac, (84) Kuberten, poput Ničea, usvaja prvu i treću. “Subjektivizacija svijeta” se kod Kubertena svodi na neposredno doživljavanje sveta i uklanjanje kritičko-menjalačkog odnosa prema njemu. Kuberten je došao do potencijalno plodonosne ideje o “umetnosti življenja” koja otvara mogućnost za prevazilaženje sveta u kojem su stvaralačke moći otuđene od čoveka. Govoreći o antičkoj Grčkoj Kuberten konstatuje: “Život u gimnazijama bio je izvanredan kompromis između dve suprotne snage koje se bore u čoveku, koji je tako teško ponovo uspostaviti kada se njihova ravnoteža jednom poremeti. Tamo su mišići i ideje živeli u bratskoj zajednici, i izgleda da je ta harmonija bila tako savršena da je čak uspela da ujedini mlade i stare. Vaši preci nisu poznavali, kao opšte pravilo, ni ekstravaganciju mladića ni mrzovoljnost starih: umetnost življenja bila je na vrhuncu, a način umiranja sasvim je prirodno sledio iz njega; ljudi su znali da žive bez straha i da umru ne žaleći zbog nepromenljivog grada i religije koja nije mogla biti dovedena u pitanje – nešto što -avaj! – mi više ne znamo.” (85) Kod Kubertena se ne radi o ukidanju umetnosti kao sfere u kojoj je institucionalizovana od čoveka otuđena stvaralačka moć, kao što je to slučaj kod Marksa, već o potiskivanju i obračunu s umetničkom prirodom čoveka. “Umetnost življenja” ne simbolizuje život kao stvaralački čin u kome se ispoljava celokupnost ljudske ličnosti i ostvaruje bogatstvo međuljudskih odnosa, već potpuno uklapanje (osakaćenog) čoveka u život koji je datost i u kojem nema ideje o boljem svetu ni nade u bolji svet. Kuberten nastoji da ukine (ne i da prevaziđe) dualizam života i umetnosti tako što će od postojećih umetničkih dela napraviti dekor koji treba da pribavi “umetničku” legitimnost “muskularnom primitivizmu” (Tisije) koji simbolizuje ekspanzivni duh kapitalizma. Maštoviti Kuberten ide dotle, da zahteva da se bokserski gardovi izvode uz zvuke Betovenovih dela. (86)
Spektakularni oblik olimpijske predstave na najupečatljiviji način ukazuje na prirodu Kubertenove estetike. U njemu dominira monumentalizam i grandomanija koji imaju istu onu ulogu koju su imali u antici i hrišćanstvu: da zasene i na taj način izazovu divljenje kod potlačenih prema vladajućem poretku i osećanje ljudske bezvrednosti. Kubertenova estetika daleko je bliža prvobitnom, tzv. “kosmološkom” (Vindelband) periodu u razvoju helenske civilizacije u kojem je uspostavljena potpuna potčinjenost čoveka uspostavljenom poretku, s tim što Kuberten, sledeći duh modernog doba, statični monumentalizam arhajskog doba nastoji da zameni dinamičnim monumentalizmom. Videli smo da Kuberten pronalazi inspiraciju za uobličavanje olimpijske predstave u militarističkim ceremonijama, pompama monarhije i industrijskim izložbama, za koje je zajedničko to što se pojavljuju kao spektakularni oblik demonstracije vladajuće moći. Sudeći po Kubertenovim spisima, nacističke Olimpijske igre bile su za njega najviši uzor za organizovanje olimpijskog spektakla. U nacističkom olimpijskom kiču Kuberten je pronašao “lepotu”, “hrabrost”, “nadu”… (87) Što se tiče Kubertenovog insistiranja na tome da se povodom olimpijskih igara organizuju razne “literarne” manifestacije, njihov cilj bio je da se olimpijskom primitivizmu pribavi lažni oreol “kulturnog”. Na olimpijskim igrama nema mesta za Markuzeovu “tišinu”, u kojoj se odvija “sabiranje” ljudskog; ni za Joneskuov trenutak “zadivljenosti”, u kojem se odvija “događanje čoveka”; ni za Kajoinu “ekstazu”, u kojoj dominira “obuzetost”… Na njima ođekuje “krik strasti” pobednika, koji predstavlja osvajačko-tlačiteljski zov “gospodarske rase” i koji je sadržan u Kubertenovim pokličima koje će uputiti francuskoj buržoaziji na početku njegove olimpijske “kampanje” da bi je pokrenuo u nove kolonijalne poduhvate: “Povratiti kolonijalnu slavu Francuske!” i “Obogatite se!“.
Kubertenova olimpijska estetika ima utilitarni karakter. Ona od “zakona lepote” stvara instrument politike: “lepo” je ono što je korisno za očuvanje vladajućeg poretka. Čak i kada je reč o umetnosti kao ulepšavanju postojećeg sveta, ona nije moguća kao posebna sfera koja ima svoje zakone: priroda umetnosti određena je ulogom koju ima kao sredstvo za izgradnju kulta postojećeg sveta. I pored toga što je u pitanju najviša religiozna ceremonija posvećena obogotvorenju vladajućih odnosa i vrednosti, Kuberten se ne zalaže za “lepu umetnost” koja teži maskiranju, već za onu koja teži “perfekcioniranju stvarnosti” (Gadamer) polazeći od modela pozitivnog društva u kojem je ukinuto emancipatorsko nasleđe čovečanstva. Olimpijska estetika postaje “umetničko” pakovanje osnovnih principa na kojima se zasniva postojeći svet, koji su otelotvoreni u sportu u “čistom” obliku, i u njoj dominira simbolika koja proističe iz samog života i koja glorifikuje vladajući poredak. Kuberten je izbacio iz umetnosti sve ono što otvara mogućnost za uspostavljanje kritičke distance prema postojećem svetu i za iskorak iz njega: priroda umetnosti određena je prirodom vladajućeg poretka. To je polazište za odabir estetskih kanona koji će biti iskorišćeni za stvaranje olimpijskog spektakla, s tim što prvorazredni značaj dobija liturgijski oblik olimpijske službe koji treba da stvori utisak da se sve odvija pod nadzorom mističnih nadljudskih sila. Kuberten “prevazilazi” zahteve tradicionalne estetike, koja se zasniva na Kantovom dualizmu bitka i trebanja, tako što postojeći svet proglašava za ideal sveta kome treba težiti. Zadatak umetnosti nije da premosti provaliju između ideala i života, već da doprinese izgradnji idolopokloničkog odnosa prema postojećem životu. Kod Kubertena nema protivrečnosti između forme života i forme umetnosti: ona se pojavljuje kao najviši duhovni oblik “pomirenja” čoveka sa postojećim svetom. Otuda je harmonija, kao “sestra poretka” (Kuberten), najvažnija estetska kategorija. Budući da je po Kubertenu čovek potpuno uronjen u postojeći svet, umetnost nije moguća kao stvaranje iluzornog sveta, kao što je to slučaj kod Huizinge, već kao spektakularna refleksija stvarnosti pri čemu je naglasak na onim “detaljima” koji omogućavaju glorifikaciju vladajućih odnosa i vrednosti. Kubertenova utilitarna umetnost postaje prizma koja uveličava i u jarkim bojama prikazuje događaje koji treba da izazovu divljenje ljudi prema postojećem poretku i da ih zauvek integriše u postojeći svet. Ona nije sredstvo za obrazovanje i oplemenjivanje čoveka, kao i za razvoj njegovih stvaralačkih moći, već za stvaranje pozitivnog čoveka kod koga je potisnuto i osakaćeno sve ono što može da mu omogući da skine okove postojećeg sveta i poleti ka novim svetovima. Otuda je obračun s maštom jedan od najvažnijih zadataka Kubertenove “utilitarne pedagogije”. Umetnički čin postaje potvrda beznadežne pripadnosti čoveka postojećem svetu u kojem je realizovano sve ono čemu čovek treba i može da teži. Šilerov postulat da “vaspitanje putem umetnosti postaje vaspitanje za umetnost”, pretvara se kod Kubertena u postulat da je vaspitanje putem umetnosti vaspitanje za postojeći život. Sport je ubica, a olimpizam grobar estetskog.
