Kubertenovo metodološko polazište zasniva se na Le Pleovom principu: “Mi smo usresređeni na društvene činjenice sa egzaktnim posmatranjem a ne sa a priori teorijama”. (26) Govoreći o svom intelektualnom uzoru Le Pleu, Kuberten ističe da je njegova najveća zasluga to, što je bio “veliki prijatelj činjenica” i “veliki neprijatelj teorija”. (27) Ovaj princip dobija svoje pravo značenje u kontekstu Le Pleovog stava, saopštenog nakon Julske revolucije iz 1830. godine: “Posvetio sam svoj život ponovnom uspostavljanju socijalnog mira u mojoj zemlji.” (28) Ne teorija, već interesi vladajuće klase i odgovarajuća politička praksa osnov je Le Pleovog, kao i Kontovog, pozitivističkog apriorizma. U tom kontekstu (pozitivna) nauka postaje političko sredstvo za proučavanje društvene realnosti da bi moglo da se pravovremeno i efikasno deluje radi očuvanja uspostavljenog poretka. To je pravi smisao Kontove maksime savoir pour prevoir, prevoir pour agir koja postaje osnovni orijentir naučnicima, koji su svedeni na “socijalne inžinjere”, u njihovom proučavanju društva. Ovde treba reći i to da Kuberten ne sledi Le Pleovu “mikroskopsku sociologiju” koja, po Emilu Dirkemu, predstavlja “besmislenu kompilaciju neupotrebljivih činjenica” koja ne pruža mogućnost da se dođe do “širih društvenih struktura”. (29) Ono sa čime se Kuberten rukovodi je Le Pleova fanatična rešenost da čitav svoj život posveti odbrani uspostavljenog poretka. O tome Markuze: “Trebalo je sačuvati nezavisnost činjenica, a umovanje je trebalo usmjeriti prema prihvaćanju datoga. Na taj način, pozitivna filozofija težila je za tim da se suprotstavi kritičkome procesu koji se podrazumjeva u filozofskom “negiranju” datoga, i da činjenicama vrati dostojanstvo pozitivnog.” (30) I dalje: “Pozitivističko protivljenje načelu da se i činjenice iskustva moraju opravdati pred palačom uma spriječilo je, međutim, da se ti “podaci” interpretiraju u vidu obuhvatne kritike same datosti. Takva kritika više nije imala svoga mjesta u znanosti. Na koncu je pozitivna filozofija olakšala kapitulaciju mišljenja pred svim što opstoji i što pokazuje snagu da istraje u iskustvu.” (31)
Problem je u tome što svet “činjeničnog” sadrži i kulturu, kritičku svest, političke pokrete koji teže novom svetu, kao i emancipatorske tekovine koje pružaju mogućnost za iskorak iz postojećeg sveta. Drugim rečima, svet “činjeničnog” bremenit je onim što predstavlja negaciju vladajućeg poretka – negativnim. Kuberten prestaje da “poštuje činjenice” kada se sučelji s onim činjenicama koje dovode u pitanje uspostavljeni poredak i postaje njihov radikalni kritičar – upravo sa aspekta aristokratskog i buržoaskog vrednosnog horizonta. On nije branilac uspostavljenog sveta, koji u sebi nosi i mogućnost njegovog preobražaja, već vladajućeg poretka. Otuda su na udaru Kubertena i njegovih olimpijskih saboraca pre svega emancipatorsko nasleđe prosvetiteljstva, ideje-vodilje Francuske građanske revolucije, kao i demokratska prava i institucije koje su uspostavljene u drugoj polovini XIX veka. To nisu “činjenice” od kojih treba poći, već sa kojima se, polazeći od interesa vladajuće klase, treba obračunati. “Jedinstvo” pozitivnog uma sa postojećim svetom je privid. Sam Kuberten u stvaranju svoje olimpijske doktrine ne polazi od postojećeg sveta kao pozitivnog, već kao negativnog osnova u odnosu prema kome razvija svoju teoriju – polazeći od idealizovanog helenskog sveta. “Besmrtni duh antike” pojavljuje se kao “glasnik nestalih vekova” koji treba da unese svetlost u sivilo svakodnevnog života u kome vlada “uzaludna muka” (rad) i koji je zaboravio na radost.
U osnovi pozitivističkog odnosa prema svetu nije obračun s kritičkom mišlju kao takvom, već samo s onom kritičkom mišlju koja dovodi u pitanje uspostavljeni poredak. Olimpizam se rukovodi rigidnom vrednosnom šemom koja se odnosi kritički prema svemu što vodi promeni (prevazilaženju) postojećeg sveta i koja je putokaz za određivanje njegovog konkretnog delanja i kriterijum za ocenu njegove uspešnosti (efikasnosti). Kubertenov pozitivizam pretpostavlja postojanje duhovnog (elitističkog) centra moći koji određuje i usmerava olimpizam ka ostvarivanju strateških interesa kapitalizma, što znači normativni horizont koji se ne može dovesti u pitanje. Osnovna uloga Međunarodnog olimpijskog komiteta, koji je samoizabrana, autoritarna i antidemokratska institucija, i kao takva stecište najodanijih i najmilitantnijih predstavnika vladajuće klase, je da sačuva i proširi taj horizont. “Mi smo samoizabrani i ne odgovaramo nikome”, naglašava Kuberten i proglašava članove MOK-a svetim čuvarima izvornog duha kapitalizma i strateških interesa kapitalizma. (32) Autoritarno ustrojstvo MOK-a simboličan je izraz nedodirljivosti i nepromenljivosti osnovnih principa na kojima se temelji kapitalizam. “Originalnost” Kubertena je u tome što je “višak činjeničnog”, koje nosi klicu menjalačkog, nastojao da “ukloni” kontrolisanjem svesti ljudi, a ne promenama društvenih odnosa. Otuda je credo njegove “utilitarne pedagogije”, koju će s najvećim entuzijazmom preporučiti nacistima, “vladati u glavama”. Da bi to postigao Kuberten ne spaljuje, poput nacista, knjige, već nastoji da putem sporta uništi sve ono što pruža mogućnost za kritičko sučeljavanje čoveka s postojećim svetom. U ovom kontekstu se na pravi način može shvatiti i konstatacija da je sport savremeni “opijum za narod” sa kojim se uspostavlja mentalna kontrola nad ljudima. Zalaganje za sport kao sredstvo za uspostavljanje neposredne vladavine poretka nad čovekom, uspostavljanjem vladavine “u glavama ljudi”, je ono što obezbeđuje Kubertenu poštovanje vladara sveta i daje takav značaj sportu. Slikovito rečeno, sport je policijska palica u glavi čoveka sa kojom se vladajući poredak obračunava s njegovom kritičko-menjalačkom mišlju. Kubertenov univerzalni metodološki koncept glasi: osakatiti emancipatorske mogućnosti progresa i iskoristiti ih za obračun sa slobodarskom borbom ljudi. “Praktični” Kuberten nastoji da upotrebi sve što mu je na raspolaganju da bi sprečio “uspon masa” i sačuvao vlast aristokratije i buržoazije.
Kubertenova olimpijska doktrina predstavlja radikalni obračun s emancipatorskim nasleđem moderne nauke. Ukoliko Kubertenovu doktrinu uporedimo sa filozofijom Frensisa Bekona, pretečom moderne nauke i pozitivizma, videćemo da im je zajedničko to što favorizuju “činjenice” i što odbacuju duhovni autoritet kao kriterijum za određivanje ispravnosti mišljenja i delanja. U tom smislu Bekon ima, za razliku od Kubertena, negativni odnos prema pozivanju na antiku, ali i prema pozivanju na budućnost. Po njemu se “do istine ne dolazi pozivanjem na bilo koje doba, što je nesigurno, već u svetlu prirode i iskustva, što je večno.” (33) Cilj nauke nije stvaranje duhovnog već materijalnog bogatstva, odnosno, ne duhovnost, već tehnika, kao moć ovladavanja prirodom radi njenog iskorišćavanja, postaje glavni pokazatelj ljudskih moći i osnov “poboljšanja čovečanstva”. Kuberten ne insistira na tehničkim izumima, poput Bekona, ali su oni, u njegovoj koncepciji “progresa”, jedna od osnovnih pretpostavki za ekspanziju kapitalizma. Umesto težnje ka istini i razvoju mudrosti, dominira težnja ka sticanju znanja koje omogućava razvoj produktivističkih (tehničkih) moći čoveka radi njegovog ovladavanja prirodom. Već se kod Bekona susrećemo sa idejom o svetskoj civilizaciji, kao i sa idejom da se korišćenjem nauke (koja je svedena na veštinu putem koje čovek izvlači najveću moguću korist) omogući čoveku da “koristi svoje pravo na prirodu”. Bekon teži “velikoj obnovi” (Great Instauration) pri čemu se tehnika svodi na modernizovanu magiju putem koje se ono što je “u prirodi stvari” koristi za razvoj ljudskih moći. Bekonova “nova nauka” ne služi samo zato da uveća znanje čoveka o prirodi, već da pruži mogućnost čoveku da ovlada njome i na taj način stvori bolji život. O tome Mihailo Marković: “Način da se ljudski život obogati novim otkrićima i moćima sastoji se u tome da se proširi ljudsko saznanje ovog sveta. Ljudi treba da prestanu da se bore jedni sa drugima i treba da svoje sjedinjene napore okrenu ka zajedničkom neprijatelju – nepokorenoj prirodi. Treba da sjedine ruke u traganju za saznanjem uzroka i tajnih kretanja stvari.” I dalje: “Put ka saznanju je najpre oslobođenje duha od svih predrasuda i fiksiranih predubeđenja (Bekon ih zove idolima), a zatim ponizno posmatranje prirode, uvek sa dubokim poštovanjem za ono što ona ima da nas nauči. “Prirodu možemo zavoleti samo ako je prethodno slušamo”. (…) Prirodu treba otkrivati induktivnim zapažanjem. Čovek treba da postane njen “sluga i tumač”, ali samo zato da bi na kraju zavladao prirodom radi svojih sopstvenih svrha.” (34) Prava vrednost ljudskog znanja sastoji se u njegovoj upotrebljivosti: korisnost postaje glavni atribut nauke. U “Novum organum”-u Bekon se zalaže za upoznavanje sa uzrocima pojava i događaja da bi se moglo adekvatno delovati da bi se uvećala moć čoveka – princip koji će postati jedan od kamena temeljaca Kontove pozitivističke filozofije. Kod Kubertena Bekonov naučni princip “znati da bi se predvidelo, predvideti da bi se delovalo” postaje vrhovni politički princip: saznajno-produktivistička moć čoveka postaje tlačiteljska moć vladajuće klase koncentrisana u rukama kapitalističkih monopola. U njegovoj doktrini nauka i tehnika, kao način ovladavanja prirodnim zakonima, postaju sredstvo buržoazije za obračun s emancipatorskim nasleđem čovečanstva i ljudskim moćima, i za podređivanje društva strukturi i zakonima koji vladaju u životinjskom svetu. Za razliku od zveri, buržuj nije podređen prirodnim zakonima, već ih koristi da bi uspostavio takav poredak u društvu koji odgovara odnosima koji su uspostavljeni u životinjskom svetu. Umesto da teži uspostavljanju “dominacije moderne prirodne nauke nad prirodnim pravom”, kao što to čini Hobs, (35) Kuberten nastoji da putem prirodne nauke uspostavi dominaciju prirodnog prava u duštvu, ali ono ne dobija status “uma” (reason) u odnosu prema “običajnom pravu” (common law), kao što je to slučaj kod Bekona, već je otelotvorenje apsolutizovane (samo)volje “gospodarske rase” .
Bekon insistira na korišćenju nauke od strane ljudi radi ovladavanja prirodom i stvaranja boljeg života ljudima; Kuberten insistira na nauci i tehnici kao ekskluzivnom sredstvu vladajuće klase za porobljavanje čoveka i stvaranje novog poretka privilegija. Kod Bekona nauka se pojavljuje kao način razvoja ljudskih snaga u odnosu prema vladajućoj moći čija je vlast utemeljena u dogmi. Kod Kubertena razvoj nauke i tehnike postaje razvoj progresističke i ekspanzionističke moći poretka i sredstvo za porobljavanje sveta. Da bi se shvatila prava priroda Bekonove misli, treba imati u vidu vreme u kome je nastala – u kome je došlo do razvoja delatno-menjalačkih moći čoveka koje mu pružaju mogućnost da stvori svet po svojoj meri. To je osnov i Kubertenove koncepcije, s tim što on nastoji da delatne moći čoveka upotrebi da zaustavi društveni napredak. Kuberten u potpunosti sledi ekspanzionistički duh monopolističkog kapitalizma: radi se o monopolizovanju nauke i tehnike u rukama nove “gospodarske rase” i o globalizovanju njene moći. Ovladavanje zakonima prirode postaje sredstvo za potpuno potčinjavanje čoveka interesima buržoazije i za zaustavljanje istorije. Od subjekta, čovek postaje oruđe i predmet dehumanizovane nauke. Olimpizam postaje svojevrsna utilitarna nauka, a sport specifična tehnika vladanja ljudima. Mnogo važnije od naučne metodologije je Kubertenovo zalaganje da princip savoir pour prevoir, prevoir pour agir postane ekskluzivno sredstvo u rukama vladajuće klase koje, u konačnom, služi za predviđanje budućnosti njenim stvaranjem. Aktiviranje buržoazije u borbi za stvaranje pozitivnog društva i društveno marginalizovanje radnih “masa”, “nižih rasa” i žene predstavlja jedan od najvažnijih zadataka olimpijske doktrine i prakse.
Bekon teži stvaranju novog sveta (u tom kontekstu piše “New Atlantis“) kome odgovara “nova filozofija”, dok Kuberten nastoji da stvori novu filozofiju koja treba da sačuva postojeći svet. Bekon određuje “novu filozofiju” kao “aktivnu nauku” (Active Science) (36) čiji “istinski i zakonit cilj nije drugo nego obogatiti ljudski život novim otkrićima i moćima”. (37) Nasuprot tome, Kuberten nastoji da stvori novu dogmatiku koja je prećutni osnov njegovog pozitivnog odnosa prema svetu – koja je otelotvorenje ekspanzivnog i totalitarnog duha monopolističkog kapitalizma. U tom smislu on nastoji da iskoristi nauku i tehniku kao sredstvo za mistifikovanje sveta i pretvaranje ljudskih moći u anti-ljudsku silu. Kod Bekona se um pojavljuje kao simbol buđenja produktivističkih moći čoveka koje su u stanju da prevaziđu postojeći i stvore novi svet. Kuberten se obračunava s umom imajući u vidu “činjenicu” da je poziv na um po pravilu bio i poziv na oslobađanje čoveka stega postojećeg i na stvaranje sveta koji odgovara načelima ljudskosti.
Kod Kubertena postoji sukob između progresa koji se zasniva na razvoju nauke i nastojanja da se uspostavi društveni red po svaku cenu – eliminacijom emancipatorskih mogućnosti nauke. Jer, razvoj nauke znači razvoj ljudskih moći koje traže nove prostore. Upravo nauka mora da sumnja u postojeće “činjenice” da bi mogla da dođe do novih pitanja i odgovora, što znači da nema progresa bez sumnje u postojeće i nastojanja da se stvori (otkrije) novum. Pored toga, rezultati naučnog uma nemaju granice i predstavljaju baštinu čovečanstva. Sukob između nastojanja da se nauka svede na političko sredstvo za zaustavljanje društvenog razvoja i njenih emancipatorskih potencijala, pojavljuje se kao sukob između operacionalizovanog (dehumanizovanog) i kritičkog uma. Radi se o dinamičnom procesu koji Kuberten nastoji da savlada tako što će, korišćenjem sporta i telesnog drila, da uništi stvaralačke potencijale čoveka i slobodarsko dostojanstvo. Istovremeno, razvoj industrije i nauke podrazumeva razvoj međuzavisnosti, bliskosti, solidarnosti – i to u globalnim razmerama. Uklanjanje emancipatorskih mogućnosti koje otvara kolektivistički karakter industrijske proizvodnje i nauke jedan je od najvažnijih zadataka olimpizma.
Kubertenova doktrina zasniva se na razvoju produktivističkih moći modernog čoveka, kao i na razvoju njegove samosvesti kao stvaraoca istorije – što postaje osnov obračuna s hrišćanskom dogmom i svetom kome je ona pribavljala božanski legitimitet. Međutim, Kuberten se ne obračunava s božanskim autoritetom zato da bi oslobodio čoveka, već da bi ga podredio “prirodnom stanju” i na taj način zatvorio u novi kavez iz koga nikada više neće moći da izađe. Zato Kuberten obezvređuje produktivistički aktivizam radnih “masa”, koji podrazumeva stvaranje materijalnog i duhovnog bogatstva, i njegove rezultate pretvara u osnov za razvoj osvajačko-tlačiteljskog aktivizma vladajuće parazitske klase. “Pobeda” radnika nad prirodom postaje pobeda buržoazije nad “radnim masama”. U osnovi ove koncepcije nalazi se poredak koji se zasniva na odvajanju stvaranja od sticanja bogatstva, s tim što sticanje bogatstva (osvajanjem i tlačenjem) postaje osnovni način obezbeđivanja društvene moći i obračun s njegovim stvaraocima. Kuberten nastoji da od olimpizma stvori mehanizam sa kojim će se sprečiti da razvoj produktivističkih moći čoveka istovremeno bude i razvoj samosvesti čoveka kao stvaraoca društvenog bogatstva, nosioca progresa i stvaraoca svoje istorije. Nije slučajno što Kuberten nigde ne pominje “sportska dostignuća” na olimpijskim igrama niti imenuje njihove aktere što je, inače, karakteristično za antiku. Pravi pobednik na modernim olimpijskim igrama je “progresivni” duh kapitalizma koji je otelotvoren u borbenom karakteru i mišićavom telu sportista.
Protivrečnost Kubertenove koncepcije je i u tome što on istovremeno dok čoveka svodi na “lenju životinju” nastoji da, u rukama vladajuće klase, instrumentalizuje nauku i tehniku koje predstavljaju čovekovu “pobedu” nad prirodnim silama i njihovo podređivanje neprirodnim ciljevima. Kuberten, u stvari, osamostaljuje egzistencijalnu logiku koja vlada u životinjskom svetu i nastoji da obezbedi njen kontinuitet u društvu, pri čemu se ovladavanje čoveka prirodnim silama pojavljuje samo kao sredstvo za realizaciji prirodne selekcije. Tačnije, razvoj nauke i tehnike predstavlja ovladavanje čoveka prirodnim silama koje, u rukama vladajuće “elite”, postaju način potčinjavanja čoveka zakonima koji vladaju u životinjskom svetu i način obezbeđivanja progresa. Umesto odnosa čovek-priroda koji se zasniva na ovladavanju prirodnim silama razvojem produktivističkih moći čoveka radi njegovog oslobađanja od robovanja prirodi, odnosi klasne dominacije, otelotvoreni u “životinjskom poretku”, izbijaju u prvi plan. Oslobađajuće moći i praksa čoveka postaju anti-slobodarska moć – čovek postaje žrtva razvoja sopstvenih produktivističkih (stvaralačkih) moći. Umesto religije koja je bila ekskluzivno sredstvo plemstva za potčinjavanje kmetova, nauka postaje ekskluzivno sredstvo buržoaske klase za potčinjavanje radnih slojeva. U antici čovek je bio “igračka bogova” (Platon); u modernom društvu on postaje igračka kapitala u obliku “prirodnih zakona” koje primenjuju “socijalni inžinjeri” – koji su samo jedno od oruđa vladajuće “elite” za držanje radnih “masa” u pokornosti. “Socijalna fizika” postaje prirodna nauka koja je primenjena na društvo, što znači da društvo (čovek) postaje objekt prirodnih nauka. Radi se o instrumentalizovanju čoveka i društva od strane vladajuće klase instrumentalizovanjem (dehumanizovane) nauke. Olimpizam je jedan od oblika u kome se od čoveka otuđena stvaralačka moć pretvara u sredstvo za njegovo porobljavanje. On je “čisti” ideološki proizvod koji se zasniva na rezultatima (kapitalistički instrumentalizovane) nauke i industrijskog razvoja i koji je stvoren od strane operacionalizovanog i dehumanizovanog uma. Pozitivna svest postaje slika dehumanizovane nauke u glavama ljudi. Kubertena ne zanima razvoj stvaralačkih moći čoveka (jer je on prećutna “činjenica” na kojoj se temelji opstanak i razvoj kapitalizma), već njihova kontrola i usmeravanje ka zadovoljavanju interesa vladajuće klase. Zbog toga Kuberten insistira na “utilitarnoj pedagogiji” sa kojom treba stvoriti “pozitivni” karakter i “pozitivnu” svest, odnosno, “pozitivnog” čoveka.
Kuberten nastoji, vodeći se principom efikasnosti (u obezbeđivanju stabilnosti uspostavljenog poretka), da iskoristi sve što mu je na raspolaganju da planira “budućnost” i sprovede je u delo. “Predviđanje” budućnosti – koje se zasniva na maksimi savoir pour prevoir, prevoir pour agir – postaje njeno “stvaranje” uništavanjem emancipatorskog nasleđa čovečanstva koje otvara mogućnost za iskorak iz kapitalističkog sveta. Radi se o aktivnom odnosu vladajuće klase prema budućnosti i nastojanju da se poveća izvesnost opstanka vladajućeg poretka. Što je razvijeniji radnički pokret koji otvara mogućnost za ukidanje (prevazilaženje) uspostavljenog poretka nepravde, to je agresivnije nastojanje vladajuće “elite” da iskoristi nauku za očuvanje poretka. Da je Kubertenova socijalno darvinistička koncepcija tačna, sve ono što Kuberten predlaže i nastoji da realizuje u vidu njegove olimpijske doktrine i prakse bilo bi besmisleno. Kubertenovo nastojanje da (zlo)upotrebom rezultata nauke i tehnike ovlada ljudskim umom govori o tome koliko je on stvarno verovao u koncepciju za koju se fanatično zalagao.
Kubertenova olimpijska doktrina predstavlja obračun i s emancipatorskim nasleđem sofistike. Radi se, pre svega, o obračunu s njenim nastojanjem da “princip subjekta” uspostavi kao “izvor filosofskog razmatranja”. (38) Zatim, o odbacivanju njenog “kritičko-ispitivačkog duha“. Sofističko ukazivanje na “autoritet činjenica” nema pozitivistički i objektivistički karakter, već se odnosi na “etičko-političku problematiku” i “nije ni do danas ništa izgubila od svoje aktuelnosti!”. Treće, sofisti ne samo da “sve stvari mere racionalnim merilima”, već uče o “dvostranosti svih stvari, i osporljivosti svakog tvrđenja”, dakle, “bude i razvijaju antitetički duh”. Istovremeno, sofistika “teži za čistotom, razgovetnošću i doslednošću u mišljenju”. U vezi s tim ona je uticala, preko Euripidove tragične umetnosti, na oslobađanje helenskog društva od “mitske romantike” i na podređivanje mitskog sveta “religiozno-moralnoj i etičko-političkoj problematici sofistike”. Pored toga, “sofisti su se trudili ne samo da vaspitaju omladinu gospodarske klase nego i da utiču na široke narodne mase, na celokupnu zajednicu, tražeći da se i ostvari ono što je dobro za socijalnu zajednicu” – što je, videli smo, u suprotnosti s Kubertenovom elitističkom koncepcijom. (39) Ovde treba reći i to da kod Kubertena ne dominira primitivna, već instrumentalizovana naučna svest sa kojom se nastoje eliminisati emancipatorski rezultati i mogućnosti modernog (naučnog i filozofskog) uma. Za Kubertena je logika “okolnosti”, što znači “prirodno stanje”, osnov ponašanja ljudi, s tim što normativnu svest zamenjuje fanatična vera u postojeći svet iz koje proističe idolopoklonički odnos prema njemu.
Po Kubertenu, politika je tehnika vladanja “masama” koja je lišena humanističkog sadržaja i koja se rukovodi isključivo interesima vladajuće klase. To više nije antička veština (techne) vladanja koja podrazumeva vrlinu (arete), što znači normativni (religiozni) okvir koji je kriterijum za ocenu ispravnog delanja. Kod Kubertena nema ispravnog delanja, tačnije, samo ono delanje je ispravno koje se rukovodi principom koristi. Politika kao dehumanizovana tehnika vladanja postaje oblik u kome se realizuje pozitivna nauka koja uslovljava prirodu sporta kao oruđa politike: on simbolizuje trijumf dehumanizovane nauke, pretvorene u tehniku za manipulaciju i uništavanje, nad ljudima.
