Građanski teoretičari po pravilu pokrivaju polje telesne kulture sa izrazom “sport” da bi prikrili karakter sporta kao konkretne istorijske pojave i sprečili stvaranje osnova za uspostavljanje kritičke distance prema sportu sa aspekta (istinske) telesne kulture. Kuberten je mnogo određeniji: za njega je “sport telesna kultura u pravom smislu”, a između sporta i telesne kulture se mogu uspostaviti samo “teorijske razlike”. Kuberten: “U teoriji, telesna kultura se razlikuje od sporta; u praksi, nikada ne može biti dobrovoljne telesne kulture (intenzivne, razume se, jedine o kojoj ovde treba da bude reči i koja je odgovor shvatanju M. Hebera) bez uplitanja sportskog elementa.” (1)
Sport po Kubertenu nema uporište u kulturi, već je čisti izraz socijalno darvinističkog i progresističkog duha kapitalizma i kao takav je sredstvo za stvaranje “novog čoveka” čiji dolazak simbolično nagoveštava kraj starog i nastanak “pozitivnog sveta” u kome je ukinuto kulturno nasleđe civilizacije. Kubertenov olimpizam nije pokret naprednog građanstva koje je, inspirisano duhom prosvetiteljstva i idealima Francuske građanske revolucije, težilo da stvori novi svet, već imperijalističkih krugova koji nastoje da se obračunaju s emancipatorskim nasleđem građanskog društva XIX veka i da pokore svet. Kubertenove olimpijske igre izraz su “mondijalističkog” duha imperijalističkog kapitalizma i kao takve su obračun s kulturnim bićem antičkih olimpijskih igara, kao i s olimpijskim idejama i pokretima koji su nastali u modernom dobu – koji se zasnivaju na antičkim kulturnim tradicijama i na emancipatorskom nasleđu građanskog društva (Dover, Šartan, Grci, Bruks, Leseps, Gruse…). Iz Kubertenove olimpijske doktrine nedvosmisleno sledi da sport spada u sferu rata i vojne obuke i da je glavno sredstvo za obračun s pacifističkom svešću. Stav Karl Dima, vernog tumača Kubertenove doktrine i nastavljača njegovog dela: “Sport je rat!” (“Sport ist Krieg!“) (2) – na najadekvatniji način izražava suštinu Kubertenove olimpijske ideje. Ne treba smetnuti s uma da je Kuberten krenuo ka olimpijskim vrhovima sa usklikom “Rebronzer la France!” da bi pokrenuo francusku buržoaziju u nove osvajačko-pljačkaške pohode. Kolonijalni pohod bez “dobre sportske pripreme” predstavlja po Kubertenu “opasnu nepromišljenost”. (3) Nije slučajno što je Engleska kao vodeća kolonijalna sila, u kojoj ima mesta samo za “jake ličnosti”, bila glavno izvorište Kubertenovog olimpijskog nadahnuća. Isto tako, nije slučajno da je Kuberten u krvavim borbama na antičkom olimpijskom borilištu i u srednjovekovnim turnirima obesnih velikaša pronašao izvorište za “viteški ideal” kome buržuj treba da teži. Rat na sportskom polju trebalo je da očuva militarističke tradicije ratničke aristokratije i da ih “prevaziđe” belicioznim i progresističkim duhom monopolističkog kapitalizma. Biti u stanju “gledati smrti u oči”, koja se pojavljuje u obliku čoveka svedenog na “protivnika”, jedna je od najvažnijih osobenosti Kubertenovog “novog čoveka”, a sposobnost i spremnost čoveka da ubije čoveka predstavlja najviši izazov za njegovu “utilitarnu pedagogiju”. Za razliku od onih građanskih ideologa koji smatraju da je rat neposredno izvorište sporta, za Kubertena je to sam život u kome dominira bespoštedna borba za opstanak i apsolutizovani princip učinka. Olimpizam je “kult postojećeg sveta”, što znači slavljenje odnosa koji dovode do borbe između ljudi, rasa i nacija: rat na bojnom polju samo je jedan od njihovih pojavnih oblika. U sportu se takmičenje svodi na borbu za opstanak i dominaciju koja u potpunosti odgovara vladajućem duhu kapitalističkog poretka: jači idu dalje, slabiji otpadaju. Eliminacija “protivnika” pobedom koja se ostvaruje postizanjem većeg rezultata kapitalistički je oblik “mirnodopske” prirodne selekcije. U sportu je “osamostaljen” beliciozni duh kapitalizma koji, putem moderne olimpijske predstave, nastoji da vaskrsne duh antičke robovlasničke aristokratije, kao i “viteški duh” krvožedne srednjovekovne vlastele. Militarizacija tela, duha, međuljudskih odnosa i odnosa između nacija i rasa najviši je “kulturni” oblik u kome se pojavljuje vladajući beliciozni duh. Otuda je militaristička estetika vladajući oblik u kome se pojavljuje sportski spektakl.
Kubertenova olimpijska doktrina predstavlja obračun s pokretima telesne kulture koji su stvoreni u modernom društvu i koji nemaju ni beliciozni ni militaristički karakter. U njoj su osakaćeni i uništeni emancipatorski impulsi slobodarskog telesnog aktivizma koji će se, inspirisani duhom prosvetiteljstva i filantropskog pokreta, razviti nakon Francuske građanske revolucije. Treba praviti razliku između slobodnog telesnog aktivizma kao spontanog i nesputanog ispoljavanja i razvoja autentičnih ljudskih potreba i sposobnosti – kao neotuđivog prava čoveka i građanina, i sporta kao institucionalnog otelotvorenja osnovnih principa kapitalističkog društva u “čistom” obliku – sa kojim se stvara lojalni i upotrebljivi podanik. U prvom slučaju radi se o telesnom aktivizmu koji je usmeren na stvaranje sveta “po meri” čoveka razvojem njegovih univerzalnih stvaralačkih moći; u drugom slučaju radi se o stvaranju “civilizovanog” zverinjaka uništavanjem slobodarskog dostojanstva i stvaralačke ličnosti čoveka. Istinska telesna kultura i sport su nespojivi. Sa razvojem kapitalističkog društva izvorni impulsi slobodarskog telesnog aktivizma građanstva osakaćeni su u obliku institucionalizovane “fizičke kulture” koja se svodi na telesni dril sa kojim se uništava Eros, čula, um, mašta, u krajnjem, ličnost čoveka. Zvanična “socijalistička” teorija fizičke kulture, beznadežno ostajući u ideološkom horizontu građanskog društva, nije bila u stanju da radikalizuje odnos između fizičke kulture i sporta, pogotovu ne i da dođe do pojma slobodarskog telesnog aktivizma koji će biti otvoreni izazov uspostavljenom poretku. Što se tiče teze da je sport svojevrsni “esperanto” (Žirado), ona je neprihvatljiva jer jezik proizvodi kulturno biće čoveka, omogućava oplemenjivanje međuljudskih odnosa i uspostavljanje kritičko-menjalačkog odnosa prema postojećem svetu nepravde i neslobode, dok sport uništava kulturu, stvara od ljudi “protivnike”, održava stanje stalnog rata između nacija, uništava kritički odnos prema vladajućem poretku nepravde i u potpunosti integriše čoveka u postojeći svet. Umesto susreta kultura, na sportskim terenima se, putem mišićavih tela fanatizovanih jurišnika, vodi rat između nacija i rasa. Sport je otelotvorenje “mondijalističkog” duha kapitalizma i kao takav je sredstvo za uništenje kulturnih tradicija čovečanstva i za stvaranje globalnog varvarizma.
Moderni olimpizam odbacuje emancipatorsko nasleđe renesansne telesne kulture, koja se razvija u italijanskim gradovima, koja je doprinela uspostavljanju “duhovne autonomije” (Jeger) ličnosti u odnosu prema hrišćanskoj depersonalizovanoj “duši”. Radi se o ponovnom otkrivanju tela, Erosa, afekata i čula, pri čemu se kao uzor pojavljuje antički princip “lepog i dobrog” (kalokagathia). Govoreći o “usavršavanju ličnosti” u renesansnoj Italiji, Burkhart konstatuje da je ideal “svestranog čoveka” (l’ uomo universale) bio najviši vrednosni izazov. (4) U tom kontekstu dolazi, u prvoj polovini XV veka, do razvoja gimnastike kao pedagoške discipline. Na dvoru Frančeska Gonzage u Mantovi, Vitorino de Feltre otvara školu u kojoj je “bila izjednačena gimnastika (kao i svaka plemenitija tjelovježba) sa znanstvenom podukom”. (5) Istovremeno, razvija se pokret, čiji je jedan od rodonačelnika Petrarka, koji je usmeren ka prirodi i oslobađanju i razvoju prirodnog bića čoveka, u kome se ogleda i humanističko nasleđe Galenove telesne kulture.
Kubertenova doktrina obračun je i s tzv. “narodnom” telesnom kulturom koja je bila vezana za egzistencijalni ciklus života koji se zasnivao na radu. Takmičenje kosaca, takmičenje u kroćenju konja, šišanju ovaca i slične discipline primeri su koji ilustruju povezivanje takmičenja sa radnim aktivnostima. Narodna telesna kultura nije bila samo oblik telesnog jačanja, razvoj radnih sposobnosti i odmor od rada, već i oblik duhovne integracije zajednice i oblik erotskog opštenja. Ona je bila oblik proizvođenja društva kao zajednice ljudi u najneposrednijem i najživotnijem obliku. U tom kontekstu pojavljuje se kolo kao jedan od najviših oblika igre do koga se u istoriji doseglo. U narodnim svetkovinama dominira duh zajedništva kroz očuvanje kulturnih tradicija. Telesne vežbe i nadmetanja postaju demonstracija ne samo radne, već i biološke i duhovne snage zajednice. Slavljenje postojećeg sveta nije slavljenje belicioznog duha i pljačkaškog poretka, kao što je to slučaj s Kubertenovim olimpizmom, već je slavljenje života koji se zasniva na radu u zajedništvu. Svetkovine se odvijaju u prirodi i izražavaju prirodni i radni ciklus života, za razliku od modernih olimpijskih igara koje imaju veštački (četvorogodišnji) ritam i odvijaju se u veštačkom prostoru. Priroda nema status “protivnika”, kao što je to slučaj kod Kubertena, niti je odnos prema prirodi posredovan nezajažljivim eksploatatorskim duhom i od čoveka otuđenom naukom i tehnikom, već naturalnom proizvodnjom, kolektivističkim duhom, telesnom snagom i radnom veštinom. Još je Tomas Mor u “poljskim radovima” dece video kako “praktičnu vežbu”, tako i “priliku za jačanje tela”. (6) I Rusoova filozofija telesnog zasniva se na naturalnoj proizvodnji i pripremi za radnu kao osnovnu životnu aktivnost. (7) Furije je otišao još dalje. Zalažući se za to da “rad postane sport” on predlaže uspostavljanje (poljoprivrednog) “radnog turnira gđe će svaki atlet pokazati svoju snagu i okretnost, istaknuti se pred ljepoticama koje će na kraju radne smjene donijeti ručak ili užinu”. (8) Što se tiče Marksa, on se u “Kapitalu” zalaže za oživotvorenje Ovenovog “fabričkog sistema” iz kojeg je ponikla “klica vaspitanja budućnosti, koje će za svu decu iznad izvesnog doba starosti spajati proizvodni rad s nastavom i gimnastikom, i to ne samo kao metod za povećavanje društvene proizvodnje nego i kao jedini metod za proizvođenje svestrano razvijenih ljudi.” (9)
