Kuberten je još na tzv. “osnivačkom kongresu” olimpijskih igara, u junu 1894. godine, izneo stav koji ukazuje na njegov mitološko-propagandistički odnos prema antičkom “sportu”: “Grčko nasleđe je tako veliko, gospodo, da su svi oni koji su u modernom svetu otpočeli s fizičkim vežbanjem, polazeći od jednog od njegovih brojnih aspekata, mogli legitimno da se pozovu na Grčku u kojoj su svi (aspekti fizičkog vežbanja) bili obuhvaćeni.” (43) Kuberten i ovde primenjuje njegov oprobani metod: stvara utisak da je helenska telesna kultura izvorište moderne telesne kulture i sporta, da bi sveo antičku telesnu kulturu na “svoju” telesnu kulturu i sport i na taj način im pribavio legitimnost “kulturnog” i “večnog”. Istovremeno, Kuberten izbegava da ukaže na društvenu uslovljenost helenske telesne kulture, jer ona na taj način prestaje da bude “nadistorijska” (mitološka) i postaje konkretna istorijska pojava čija je bit neraskidivo vezana sa društvom u kojem je nastala i u kojem jedino može da bude shvaćena na pravi način. U tom kontekstu Kuberten “previđa” da je još u antici uspostavljena razlika između stadionskog (hipodromskog) i gimnastičkog agon-a, koja bi (samo uslovno) odgovarala današnjoj podeli na sport i telesnu kulturu, i stvorena ideja o istinskoj telesnoj kulturi koja je otvorila prostor za uspostavljanje kritičke distance prema olimpijskim igrama i olimpijskim takmičarima.
Antički svet ne poznaje progresistički princip citius, altius, fortius – na kome se zasnivaju moderne olimpijske igre. U antici ne postoji princip učinka, ni kriterijumi za njegovo merenje i sravnjivanje. Za razliku od antičkog “sporta”, u modernom sportu “učinak koji može da se kvantifikuje” postao je “kriterijum za prihvatanje (Anerkennung) društvenih sistema” (Prokop), što je posledica vezanosti vladanja sa industrijalizacijom pri čemu ne dominiraju zahtevi za slobodom i pravdom, već za zadovoljavanje privatizovanih potreba putem tehnički efikasne birokratske organizacije. “Sport je simbolička manifestacija ove legitimacije putem uma (Vernunft), čije je određenje svedeno za optimalno prilagođavanje sredstva cilju.” (44) Osnovni smisao “takmičenja” na antičkim olimpijskim igrama nije bio postizanje većeg razultata (rekorda), već pobeda. Umesto u obliku brojeva, istorija antičkih olimpijskih igara pojavljuje se u obliku liste pobednika – koju će, u petom veku pre n.e, sastaviti Hipija iz Elisa, i koju će dopuniti i sistematizovati Aristotel. U izvornom obliku, na njima je dominirao moral ratničke aristokratije: borbe su vođene do predaje ili smrti. Sve što vodi do pobede, sem povređivanja “mekih delova tela” (oči, polni organi), bilo je dozvoljeno, uključujući i udaranje protivnika dok je ovaj ležao na zemlji, kao i specijalni “zahvati” sa kojima su lomljeni prsti, podlaktice i potkolenice, zglobovi, rebra, ključne kosti i vratni deo kičme… Ubistvo protivnika bio je legitimni način dolaženja do pobede. (45)
Ideja o ličnom dostignuću, bez koje se ne može zamisliti (moderni) sport, ne postoji u antičkom društvu. Pobeda nije izraz ljudskih moći i u tom smislu ljudsko dostignuće, već je izraz božje volje. Na to upućuje Miloš Đurić: “Slava Dorieja, najmlađeg Dijagorina sina, koji je u Olimpiji pobedio triput, na Istmu sedam puta i u Nimeji šest puta, beše tolika da ga Atenjani kao ratnog zarobljenika, za vreme Peloponeskog rata, pustiše slobodna ne nanevši mu uvrede, jer su u njegovim pobedama nalazili prst božji.” (46) Isto je i sa telesnim osobenostima, sa snagom i brzinom: one nisu svojstvo čoveka, već božanski dar. Nema slobodne volje, lične inicijative, ličnog dostignuća i lične odgovornosti: čovek je “igračka bogova”. Smisao borbe za pobedu nije razvoj ljudskih moći, već sticanje “slave” zadobijanjem božanske milosti koja obezbeđuje pobedu i sa kojom se stiče “besmrtnost”. Pindar u svojim epinikijama ne veliča pobednike kao ljude, već kao božje izabranike i predmet božanske milosti. (47) Bliskost antičkog i Kubertenovog koncepta je i u tome što smisao sportskog takmičenja nije, u krajnjem, razvoj individualnih moći čoveka, već osvajačko-tlačiteljske moći “gospodarske rase”.
U antičkom društvu čovek nije emancipovana individua i kao takav konstitutivni činilac (građanskog) društva, već je pripadnik polis-a i kao takav zoon politikon (Aristotel). Shodno tome čovek se na olimpijskim igrama ne takmiči kao pojedinac, nego kao predstavnik polis-a. Istovremeno, olimpijske igre oblik su rasne integracije Helena u odnosu prema “varvarima”, što znači da im je stran princip “jednakosti na startu” na kome se zasniva moderni sport. U grčkom agon-u nije bitan pojedinac i lično dostignuće, već je bitna rasa koja se pojavljuje pod aristokratskim vrednosnim oreolom (aristokratsko arete kao osnov antičkog fair-play-a). Radi se o agon-u koji teži stvaranju gospodara, odnosno, odgajanju Helena kao gospodarske rase. Težiti da se bude ispred svojih sunarodnika istovremeno podrazumeva da se bude iznad “varvarskih naroda”. U antici agon je najviši oblik kulturnog ispoljavanja čoveka i kao takav pokazatelj njegove božanske prirode, dok je kod Kubertena olimpizam obračun s kulturnim nasleđem čovečanstva i uklanjanje svih civilizacijskih ograda “zverinjoj prirodi” čoveka (buržuja). Kuberten ukida modernog građanina i odbacuje shvatanje po kome je čovek zoon politikon. Nije volja građanina, koja se zasniva na njegovim neotuđivim “ljudskim pravima”, osnovna integrativna snaga društva, već je to tiranska moć vladajuće klase koja se zasniva na “pravu jačega”; ne politička, već je životinjska zajednica osnov i ideal društvenog strukturiranja. “Sportska republika”, koju Kuberten nudi obespravljenima, nije prototip političkog organizovanja društva kome treba težiti, već je sredstvo parazitskih klasa sa kojim treba “naučiti” potlačene da bespogovorno prihvate poredak u kome vladaju jači. Kod Kubertena nema opšteg dobra: klasni interes je iznad interesa društva. Što se tiče olimpijskih igara, na njima se čovek ne pojavljuje kao emancipovana individua, već kao igračka vladajućeg socijalno darvinističkog i progresističkog duha koji putem rasnog (nacionalnog), klasnog i polnog kolektiviteta ukida individuu i od čoveka, u vidu “sportiste”, stvara fanatizovanog jurišnika: dizanje zastave na jarbol simbolizuje pobedu vladajućeg poretka i poraz ljudskog.
Antičke olimpijske igre imaju kultni karakter i predstavljaju najviši religiozni obred. Poredeći moralni lik modernog s antičkim “sportistom” Kuberten konstatuje: “Moralne kvalifikacije (atlete) u antičkom dobu bile su uslovljene religioznim zahtevima. Verujemo da će se to opet samo nametnuti u našem vremenu. Kako olimpijade stiču sve veći ugled, tako će se razvijati pokret da im se ukaže poštovanje (ako tako može da se kaže) (moralnim, prim. aut.) čišćenjem učesnika i stvaranjem prave elite koja je dostojna takve izuzetne prilike.” (48) Antičko religio athletae podrazumeva moralno čistunstvo: “izabranik bogova” mogao je da postane samo onaj atleta koji nije osuđivan i koji nije uvredio bogove. Na olimpijskim borilištima olimpioniki se pojavljuju kao fanatični Zevsovi poklonici i kao pripadnici iste rase, klase i pola. Njihovi međusobni odnosi svedeni su na ritualno iskazivanje poštovanja jednih prema drugima kao predstavnicima najviših vrednosti uspostavljenog sveta i borcima za te vrednosti. “Druženje” boraca posredovano je ulogom koju su dobili i koju moraju dosledno da odigraju da ne bi bila dovedena u pitanje ozbiljnost i na taj način nadljudski karakter vrednosti koje predstavljaju. Pobednik je idealizovano otelotvorenje volje bogova: veličanje pobednika postaje veličanje bogova. Samim tim što je “izabranik bogova” sve što je sa njim u vezi, porodica u prvom redu, mora da dobije onu vrednost koja odgovara veličini božanske odluke – na šta ukazuju Pindarove olimpike. Vrednosti koje se pripisuju pobedniku ne pristaju čoveku, već samo pobedniku, što znači onome ko je izabranik bogova. Pobednik je simbolični predstavnik i otelotvorenje aristokratske (vladajuće) arete koja se ne temelji na slobodoljublju i čovekoljublju, već na vlastoljublju i častoljublju. Pobeda nije dokaz ljudskih moći, već oblik u kome čovek iskazuje svoju potpunu i beznadežnu potčinjenost tradicionalnim društvenim strukturama i vrednostima. Pobeđujući čovek proizvodi vladajuće odnose i na taj način okove sa kojima prikiva sebe za postojeći svet. Ubistvom “protivnika”, što je sastavni deo antičkih kao i modernih olimpijskih igara, čovek na simboličan način ubija svoje ljudsko dostojanstvo i iskazuje potpunu bezvrednost u odnosu prema vladajućem poretku koji se pojavljuje u obliku svemoćne olimpijske oligarhije. Nije slučajno što do kritike olimpijskih igara i olimpijskih pobednika dolazi u vreme uspona antičke demokratije.
U kapitalističkom društvu uklonjen je božanski (normativni) svod koji je uslovljavao religioznu (duhovnu) prirodu antičkog agon-a koji je imao ograničavajući, a ne ekspanzionistički karakter. “Religiozni zahtevi” koje Kuberten, polazeći od antike, postavlja modernom atleti, u stvari su obračun s antičkim religio athletae koji je izraz najvišeg religioznog (filozofskog) principa gnothi seauton. Kuberten insistira na strogoj ritualnoj formi olimpijskih igara nastojeći da stvori “religiozno osećanje” poput onoga koje je postojalo u antici. Pri tom, on “zaboravlja” da za to nedostaju bogovi koji simbolizuju normativni svod koji je neprikosnoveno polazište u određivanju ponašanja ljudi i kriterijum za razlikovanje dobrog od lošeg, antički svet koji je u potpunosti prožet religijom, kao i antički čovek koji je fatalno podređen božjoj volji. Da bi izazvao “osećanje uzvišenosti” (49) u čoveku, Kubertenu nedostaje vrednost koja nadvisuje postojeći svet i koja može da ga “izvede” iz njega. Kubertenovo religio athletae svedeno je na sredstvo za fanatizovanje čoveka, za ubijanje njegove ljudske ličnosti i (kritičke) svesti i za njegovo potpuno potčinjavanje vladajućem poretku. Ono što čini sponu između antičkih i modernih olimpijskih igara je njihov beliciozni duh: igre su svojevrsni ratnički turnir na kome se borba ne vodi oružjem, nego telima i kao takve su obračun s pacifističkom svešću i priprema za rat. Otuda bespoštedno “rivalstvo”, koje podrazumeva spremnost na ubistvo “protivnika”, predstavlja glavnu osobenost sportskog “druženja”.
Po Milošu Đuriću, “agonska aktivnost” je, “pored mita i kulta, bila glavni elemenat helenskog duhovnog postojanja i centralna odrednica u vaspitanju helenskog naroda i u pojavljivanju svih oblika njegova duhovnog izražavanja”. (50) Antički olimpizam sveobuhvatni je religiozni pogled na svet i odgovarajući način življenja, a olimpijske igre jedan od najvažnijih ritualnih oblika otelotvorenja tog duha, odnosno, religiozni obred posvećen Zevsu, bogu rata i vrhovnom olimpijskom bogu. Kao takav, antički olimpizam je kruna antičkog agon-a. Olimpijske igre su vrhunac aktivističke integracije helenskog sveta – duhovne, ratničke, erotske… One su, kao i druge slične manifestacije, svojevrsni oblik učestvovanja u javnoj službi koja je bila obavezna. Antički demos nije “masa”, za razliku od rimskog parazitskog plebs-a. Iz toga proističe bitna razlika između starogrčkih olimpijskih igara i rimskih gladijatorskih borbi: prve su oblik aktivističkog integrisanja Helena radi očuvanja poretka, dok su druge oblik pasivizovanja “masa”. U Kubertenovoj koncepciji sadržana su oba principa: sport je sredstvo za razvoj borbenog (osvajačko-tlačiteljskog) karaktera buržuja i sredstvo za pacifikovanje (depolitizovanje) radnika.
U antičkom društvu nastale su dve vrste agon-a: aristokratski i građanski. Govoreći o aristokratskom agon-u Miloš Đurić konstatuje: “Pravi cilj nadmetanja bio je samo pobeda, i nju su smatrali kao vrhunac zemaljske sreće, jer je pobedniku zajamčavala ono što je u osnovi cilj života svakome Helenu: biti predmet divljenja za života i predmet slavljenja posle smrti. Jedno vreme agonalna slava bila je bezmalo jedina slava u Helena, i ona je smatrana za najveću sreću na svetu. (…) Cilj nadmetanja, dakle, nije bilo koristoljublje, nego častoljublje, žudnja za prvenstvom i odlikom, ono što je Homer izrazio na usta likijskog junaka Hipolaha, koji je sinu Glauku, kad ga je opremao na Troju, naređivao: svagda najbolji biti i odličan između drugih. (Ilijada VI 208, XI 784). U tom stihu kratko i tačno izražen je vaspitni cilj viteškog plemstva.” (51) Olimpijska agonistika u svom izvornom smislu spada u “herojsko shvatanje života”. (52) Gledano u širem socijalnom kontekstu, olimpijska agonistika ima višestruku prirodu i podrazumeva: borbu između pripadnika aristokratije za prvenstvo (“slavu”); borbu za očuvanje neprikosnovene vlasti aristokratije nad demos-om; borbu za duhovnu integraciju helenske kao gospodarske rase u odnosu prema “varvarima” i očuvanje robovlasničkog poretka, kao i borbu za dominaciju između polis-a i borbu za očuvanje patrijalhalnog poretka.
Jedna od najvažnijih osobenosti helenskog društva je da se društveni položaj stiče rođenjem. Aristokratski agon nije borba za zadobijanje, već za potvrdu društvenog statusa i u tom smislu je način veličanja poretka koji obezbeđuje privilegije po rođenju. “Slava” je privilegija kolenovića i kao takva je ulaznica za svet olimpijskih bogova, a olimpijska nadmetanja bespoštedna borba za očuvanje aristokratskog statusa nakon smrti, sa čim će se izbeći odlazak u Had i sudbina običnih ljudi. Olimpijci nisu prijatelji, već smrtni neprijatelji u borbi za sticanje mesta u večnosti. Umesto da su polis i duhovni svod koji čine olimpijski bogovi osnov ljudskog samoodređenja i posrednik u uspostavljanju međuljudskih odnosa, u modernom olimpizmu životinjski svet i princip prirodne selekcije osnov su “samosvesti” čoveka i posrednik u uspostavljanju “međuljudskih” odnosa: Kubertenov agon ima socijalno darvinistički karakter. Buržuj ne teži sticanju “slave” sa kojom treba da obezbedi večnost u drugom svetu, već teži pobedi sa kojom će ukloniti svoje suparnike iz životne “utakmice”. “Jači opstaju, slabiji bivaju odstranjeni” (Kuberten) – to je suština moderne olimpijske poslanice koja odgovara vladajućem duhu monopolističkog kapitalizma koji je izražen u principu: “Uništi konkurenciju!” Budući da je za Kubertena prirodna selekcija nosilac “progresa”, koji je sudbinska sila kojoj je čovek beznadežno podređen, razumljivo je zbog čega Kuberten sa takvim oduševljenjem govori o ratu: on u njemu vidi najviši i najneposredniji oblik delovanja zakona prirodne selekcije. U antici se u formi borbe pojedinaca za sticanje mesta na Olimpu odvija borba vladajuće klase za očuvanje privilegija; u modernom društvu se pod prividom sportskog nadmetanja odvija borba parazitskih klasa protiv emancipatorskog nasleđa čovečanstva i čoveka kao univerzalnog stvaralačkog bića slobode. U tom kontekstu, Kuberten se obračunava s takmičenjem koje ne podrazumeva eliminaciju i dominaciju čoveka nad čovekom, pogotovu s takmičenjem koje podrazumeva razvoj univerzalnih stvaralačkih moći čoveka i koje otvara mogućnost za prevazilaženje postojećeg i stvaranje novog sveta.
Nastojeći da od antičkog društva stvori ideal pozitivnog sveta kome moderno društvo treba da teži, Kuberten stvara sliku antičkog kao beskonfliktnog društva koje nema dinamiku razvoja, pogotovu ne onu koja je uslovljena sukobom između socijalnih klasa i grupa, kao ni sukobom između novog i starog. Međutim, vladajući antički agon nije imao dijalektički karakter: iz sukoba ne sledi prevazilaženje postojećeg sveta i stvaranje novum-a. U njemu se ne radi o odnosu između “starog” i “novog”, već o uklanjanju jednog (prethodnog) drugim, kao što je to slučaj “zamene” matrijarhata patrijarhatom. Pojam “starog” u antici ne dobija svoje određenje u odnosu prema “novome”: ono se shvata kao vrelo života koje putem mitološkog vela dobija kultni karakter. U tom smislu “staro” je simbol postojanosti u odnosu prema neizvesnoj budućnosti. Kod Kubertena dominira apsolutizovana progresistička logika koja, na temelju socijalno darvinističkih zakona, postaje od čoveka otuđena sudbinska moć: on je okovao “progres” kvantifikovanjem uništavajući mogućnost novum-a. Opsednut nastojanjem da sačuva klasni poredak, Kuberten nije bio u stanju da uoči egzistencijalni rizik koji vladavina apsolutizovanog principa kompeticije i učinka nosi u sebi.
Kuberten previđa da je još u antici došlo do sukoba između aristokratskog i građanskog vaspitnog (obrazovnog) modela koji se zbio u obliku borbe između “muškog ideala” ratničke aristokratije i “filozofskog čoveka”: “Sport ili duh, u tom ili-ili leži sva udarna snaga napada” – konstatuje Jeger. (53) Tako Ksenofan “nije kadar da, kao Pindar, u svakoj olimpijskoj pobedi, bilo u rvanju ili pesničenju, u trčanju ili kolskim trkama, vidi otkrivenje pobednikove božanske arete. “On tada u igrama zauzima počasno mjesto, grad mu ishranu daje od javnih dobara, još k tome za nagradu prima dragocjeni poklon. Pobjednik u trci konja čast istu ima a mene dostojan nije” – uzvikuje on – “jer našeg znanja moć, od snage ljudi i konja, ona je jača. Luda li suda! Uznositi tjelesnu snagu iznad blagorodna uma, to nipošto pravedno nije. Jer ako je netko od svih u šakanju jači, u petoboju dobar ili u hrvanju vješt ili u brzini nogu…od toga uprava grada neće postati bolja (…). Slabašna je radost što grad obasja kad netko pobijedi u igrama kod potočića Pisa; od toga riznica gradska neće postati veća”.” (54) Insistiranje na “polisu i njegovoj sreći kao merilu svih vrednosti” prisutno je i kod Tirteja. U njegovim stihovima “duh političke etike” je ustao protiv “staroviteškog ideala”. (55) “Kasnije je, u ime polisa, veličana pravda kao najviša vrlina, kad je pravna država došla na mesto stare. Sad u ime polisa Ksenofan proklamuje svoj novi oblik arete, duhovno obrazovanje (…) . On nadilazi sve ranije ideale, utapajući ih u sebe i podređujući ih sebi. Snaga duha u državi stvara pravo i zakon, valjan poredak i blagostanje. Ksenofan je Tirtejevu elegiju svesno uzeo za uzor i u njen oblik, tako podesan za njegovu svrhu, ulio novu sadržinu svog mišljenja. S tim stupnjem je razvoj političkog pojma arete dostigao svoj cilj: hrabrost, razboritost i pravednost, najzad mudrost – to su osobine koje su još za Platona zbir građanske arete. U Ksenofanovoj elegiji ta nova “duhovna vrlina” ove sofia (…), koja će igrati tako veliku ulogu u filozofskoj vrlini, po prvi put ističe svoj zahtev za važenje. Filozofija je otkrila svoj značaj za čoveka, to jest za polis. Učinjen je korak od čistog sagledavanja istine do pretenzije na kritiku i rukovođenje ljudskim životom.” (56) I Euripid se bori protiv tradicionalnog precenjivanja atleta kod Grka oružjem koje preuzima od Ksenofana, a i Platonova kritika korišćenja Homerovih mitova za vaspitanje sledi istu kritičku nit. (57) Kuberten nastoji da prikrije da je još u antičkom društvu došlo do detronizovanja aristokratskih vrednosti, od kojih on nastoji da stvori neprikosnoveni nadistorijski ideal čoveka koji se pojavljuje u obliku robovlasničke, aristokratske i buržoaske “gospodarske rase”. Ovakva interpretacija antike služi Kubertenu da se obračuna s građanskim idealom čoveka koji je još u Francuskoj građanskoj revoluciji dobio opštečovečanski karakter i normativno je uobličen u neotuđivim “pravima čoveka i građanina”. Jezdeći na krilima paganizovanog i dehumanizovanog hrišćanstva Kuberten je iz antičkog dospeo u moderno doba. Ništa bitno se nije desilo ili, njegovim rečima kazano, “promenila se samo forma, suština je ostala ista”. (58) Čovek gubi samostalnost, koju je stekao u modernom dobu, i nanovo postaje igračka (novih) bogova. U poređenju s antikom Kuberten je najbliži spartanskom modelu vaspitanja koje je bilo svedeno na vojnu obuku. Aristotelov sud o spartanskom vaspitanju kao “jednostranoj dresuri za rat” izražava bit Kubertenove “utilitarne pedagogije” koja je namenjena buržoaskoj omladini. Za razliku od Sparte u kojoj je vladao militaristički ustrojeni kolektivizam, koji je podrazumevao visok stepen solidarnosti i spremnosti na žrtvovanje radi opšteg dobra, Kuberten insistira na dominaciji principa prirodne selekcije koji podrazumeva gramzivost i “prirodno pravo” jačih da tlače slabije.
Kuberten je “prevazišao” antički aristokratski i građanski model vaspitanja tako što je, rukovodeći se socijalno darvinističkim evolucionizmom na koji je nakalemljen jezuitski i malograđanski duh buržuja, odbacio njihovu emancipatorsku bit. Kuberten se obračunava s kulturnim nasleđem antičke paideia-e i uspostavlja “odnos” sa antikom na nivou neduhovnog i neumnog osvajačko-tlačiteljskog aktivizma. U ovakvom Kubertenovom odnosu prema antici ogleda se njegovo nastojanje da izgradi “utilitarnu pedagogiju” u kojoj dominira vaspitanje bez obrazovanja i sa kojom će stvoriti novu “gospodarsku rasu” koju, u njenom nastojanju da pokori svet, ne sputavaju opšte-ljudski obziri. To je osnov Kubertenovog prokrustovskog odnosa kako prema antici i hrišćanstvu, tako i prema Tomasu Arnoldu i modernoj pedagoškoj misli. Kuberten je shvatio da normativni svod antičke paideia-e, sa svojim zahtevom da se čovek bespogovorno podredi božanskim silama koje prevazilaze postojeći (zemaljski) svet, otvara mogućnost za uspostavljanje granica samovolji vladajućoj “eliti”, što on po svaku cenu nastoji da izbegne. Nije slučajno što je Kuberten u “herojskom dobu” antičke Grčke, u kome je bila uspostavljena potpuna dominacija rodovske aristokratije nad demos-om, pronašao izvorište svog olimpizma. Osvajačko-tlačiteljski karakter robovlasničkog i rasističkog poretka antike “prirodni” je osnov modernog olimpizma kao ideologije monopolističkog kapitalizma. U njemu je aristokrata Kuberten pronašao uzor za “humanističko” utemeljenje olimpizma koji će biti potvrđen u srednjovekovnom “viteškom” kodeksu. Cilj vaspitanja nije razvoj slobodarske i stvaralačke ličnosti, već sticanje odgovarajućeg klasnog statusa. Umesto čovekoljublja i slobodoljublja – koji se u modernom dobu pojavljuju u obliku ideala slobode, jednakosti i bratstva – častoljublje i vlastoljublje postaje okosnica njegove elitističke ideologije. Otuda pokoravanje “nižih rasa”, bespoštedna pljačka radnih slojeva i spremnost na žrtvovanje života radi odbrane poretka (dvoboj kao “odbrana časti”, rat kao “igra”), predstavljaju najvažnije odlike arete buržuja. “Viteški ideali”, na koje se Kuberten poziva, samo su maska za gramzivog i nemoralnog buržuja.
Uprkos tome što u stvaranju modela “svog” čoveka ima u vidu ratničku aristokratiju, Kuberten ne polazi od statičnog aristokratskog sveta u kome je sve podređeno strogim običajnim, etičkim i estetskim kanonima, već od dinamičkog buržoaskog sveta koji teži ekspanziji. On nastoji da od olimpizma stvori novu “dinamičku” (Brendidž) religiju koja odgovara duhu novog vremena i koja neće da ograničava, već da uklanja prepreke koje mogu da sputaju razvoj kapitalizma. Moderni olimpizam ideologija je buržuja koji hita da opljačka svet jezdeći na valu industrijske revolucije i kapitalističke ekspanzije i koji ruši sve normativne (običajne, moralne, pravne, religiozne) ograde koje ga u tome sputavaju. Nova osvajanja stvaraju u njemu novu snagu iz koje proističe sve veća glad za sticanjem – i tako ad infinitum. Kuberten se u svom pohodu ka modernim olimpijskim vrhovima ne rukovodi božanskim uzorima ni produktivističkom snagom kapitalizma, pogotovu ne slobodarskim težnjama i stvaralačkim moćima čoveka, već najprimitivnijim malograđanskim motivima: “volja za moć” koja se zasniva na gramzivosti osnovna je pokretačka snaga u “razvoju” čovečanstva. Moderna olimpijska ideja u svom izvornom obliku teži militarizovanju evropske buržoazije putem sporta radi uspešne kolonijalne ekspanzije: kolonijalni pohodi bez dobre sportske pripreme predstavljaju, po Kubertenu, “opasnu nepromišljenost”. Olimpijske igre, kao svojevrsni viteški turnir na kome će se naći najbolji predstavnici “civilizovanih nacija”, predstavlja najviši oblik duhovne integracije nove “gospodarske rase” radi pokoravanja sveta.
Za razliku od Homerovih junaka, Kubertenov buržuj lišen je Erosa, spontanosti, mašte… On je usresređen na samo jednu “socijalnu dužnost”: odbraniti po svaku cenu uspostavljeni poredak i omogućiti njegovu ekspanziju. Rigidnost njegovog pozitivnog čoveka uslovljena je i prirodom poretka za koji se bori, koji je uklonio kvalitet i samim tim ljudsku posebnost i individualnu različitost. Dominira jedinstvo i kvantitet, što znači pozitivno jednoumlje i obračun sa stvaralačkom ličnošću. Kod Kubertena nema spontanosti i nepredvidivosti u ponašanju, što predstavlja najvažnije karakterne odlike antičkih likova. Voluntarizam Kubertenovih heroja ima utilitarni karakter i strogo je racionalan: oni se rukovode maksimom “znati da bi se predvidelo, predvideti da bi se delovalo”. Istovremeno, Kuberten je ukinuo bogove i bogatašku “elitu” proglasio nosiocem vladajuće moći. Za Kubertena čovek nije “ništavan” u odnosu prema bogovima, već stiče “vrednost” kao produžena ruka zakona evolucije koji se pojavljuju u obliku ekspanzivnog duha kapitalizma. U tom kontekstu Kuberten daje prvorazredni značaj “velikim ljudima” kao nosiocima “progresa” i simboličnom otelotvorenju “volje za moć”, od kojih se samo mali broj može pohvaliti “mišićavim telom” – što svakako ne važi za “oca” modernih olimpijskih igara koji je bio živi dokaz pogrešnosti teorije za koju se sa toliko žara zalagao. Kod Kubertena čovek i njegov život nisu objekti kosmičke moći, čija je delatna snaga otelotvorena u božjoj volji, već su otelotvorenje i nosioci duha kapitalizma koji je izraz prirodnih zakona u neposrednom obliku. Kuberten ne gleda na društvo (i čoveka) kao na biološki organizam, već kao na otelotvorenje neuništivih prirodnih zakona. Opstanak čoveka obezbeđuje se putem besmrtnog poretka koji podrazumeva večni ciklus rađanja i umiranja. Očigledno je da Kuberten pravi razliku između smrti (tela) i nestanka. Smrtnost čoveka postaje uslov besmrtnosti uspostavljenog sveta (poretka), što znači večnog obnavljanja kosmičkog ciklusa u kome se čovek pojavljuje kao “potrošni materijal” progresa: čovek je smrtan – poredak je večan. Otuda je spremnost na smrt osnovni oblik iskazivanja pokornosti poretku i kao takav najvažnija karakteristika kako aristokratske, tako i buržoaske arete.
Pobednika na antičkim olimpijskim igrama ne određuje njegova snaga, brzina i spretnost, nego to što je izabranik bogova, isto kao što brzinu i pravac kretanja strele ili koplja na bojištu ne određuje snaga i spretnost borca, nego samovolja svemoćne olimpijske oligarhije. “Čovek je igračka bogova”, tvrdi Platon, što znači da je svet božje igralište. Kod Kubertena nema apsoluta koji nadilazi postojeći svet, budući da on sledi progresističku logiku za koju je budućnost otvorena i “prirodne” zakone koji podrazumevaju stalnu borbu za mesto pod suncem. Kuberten insistira na ličnoj inicijativi, ali je ona svedena na dehumanizovani i denaturalizovani produktivistički aktivizam, pri čemu drugi ljudi, svedeni na “rivale”, služe kao sredstvo za razvijanje individualnih moći. U svakom slučaju, Kubertenovi uzori nisu antički junaci, poput Hektora, koji se rukovode plemenitošću: Kubertenova “filozofija volje” postaje filozofija ni sa čim ograničene gramzivosti i samovolje moćnih.
U antici se u olimpijskim nadmetanjima, kao i u telesnim vežbama, ogleda tragika ljudske egzistencije. Antički junaci su tragične ličnosti koje u svom najvišem uzletu doživljavaju svoj tragični kraj. U Kubertenovom gnothi seauton nema beznadežnog sučeljavanja čoveka sa njegovom sudbinom, već se čovek “miri” sa njom i to na taj način da nikada ne postane svestan tragičnosti svog položaja u postojećem svetu: tragedija je uklonjena iz Kubertenovog progresističkog i optimističkog kosmosa. Kubertenov pozitivni čovek ne teži višem – onom što nadilazi postojeći svet – već teži većem rušeći sve ograde koje ga u tome sputavaju. Njegov pogled nije okrenut ka nebu, nego ka prostorima sveta koje želi da osvoji i opljačka. On nema odgovornosti pred bogovima, koji simbolizuju statični i zatvoreni svet u kome je čovek tragični sledbenik svoje sudbine koja je zadata njihovom voljom, već pred nezaustavljivom “progresom”. Kubertenov kosmos nema spoljnih granica i na buržuju je da, razvojem svojih osvajačkih i tlačiteljskih moći, proširi njegove horizonte. Antički olimpizam je, u svom izvorom smislu, način dokazivanja potpune i beznadežne pokornosti čoveka božanstvima koja vladaju svetom, a to znači smrtnosti i ništavnosti čoveka u odnosu prema besmrtnosti i svemoći bogova. Govoreći o Sofoklovom shvatanju tragedije Miloš Đurić ukazuje na “tragično samosaznanje čovekovo, koje delfijsko gnothi seauton produbljuju do saznanja da su ljudska snaga i zemaljska sreća svojom ništavnošću slične senci”. (59) Kubertenov pozitivni čovek ne sučeljava se sa svojom sudbinom beznadežno nastojeći da se isčupa iz njenih ruku, već sa fanatičnom odlučnošću nastoji da izgradi sve više bedeme oko sveta u kome živi i koji doživljava kao jedini mogući prostor života i “sreće”. Kubertenova maksima mens fervida in corpore lacertoso izražava jedinstvo čoveka sa postojećim svetom i istovremeno je simbolično otelotvorenje socijalno darvinističke i progresističke prirode kapitalizma. Za njega ljudska egzistencija, čiji je nosilac buržuj, nije ništavna jer se u njoj otelotvoruje vladajući duh postojećeg sveta. To se vidi i po izgledu sportiste: on nije ukalupljen u geometrijski šablon, poput antičkog atlete, niti lišen telesnosti, kao pokorni hrišćanin, već “puca” od (mišićne) snage.
Kubertenova doktrina obračun je i s aristokratskim principom ordre et mesure. Neumerenost u posedovanju i gospodarenju osnovna je snaga “progresa”. “Krik strasti” (Kuberten) olimpijskog pobednika izraz je neukrotive ekspanzionističke moći poretka – na čemu se zasniva njegova egzistencija. Eksplozivna mišićna snaga i volja da se po svaku cenu ide dalje glavne su odlike “novog čoveka”. Kapitalistička ekspanzija osnov je olimpijskog optimizma i ideje o “usavršavanju” čovečanstva. U modernom olimpizmu uspostavljeno je jedinstvo stremljenja (gramzivost i neumerenost) buržuja sa vladajućim ekspanzionističko-progresističkim duhom kapitalizma. Radi se o dinamičnoj ravnoteži: buržuj postaje nosilac moći koja vlada kapitalističkim kosmosom, a njegova neutoljiva pohlepa motor “progresa”. Uklonjeno je sve ono što može da ga podseti da je ograničeno ljudsko biće, da ga zastraši i ukroti, pogotovu ono što može da mu razvije osećanje solidarnosti i tolerancije. Kod Kubertena nema odnosa čoveka prema samome sebi putem odnosa prema višem od sebe, jer ne postoji bilo kakva vrednost koja nadilazi postojeći svet i koja posreduje između života i ideala sveta kome treba težiti. Potpuno uklapanje čoveka u postojeći svet, bez nade u bolji svet, najviši je izazov za Kubertenovu “utilitarnu pedagogiju”. Kod Kubertena postoji “samoograničenje” sportom i telesnim drilom (princip “većeg napora”), ali se sa njim uništava igračka priroda čoveka i umnost i dobija se lojalni i upotrebljivi građanin (podanik). Isto tako, Kuberten insistira na “samoograničenju” buržoazije u kontekstu njihove dužnosti da sačuvaju uspostavljeni poredak, i “samoograničenju” potlačenih u kontekstu njihove dužnosti da rade i da bespogovorno podnose nepravdu.
Kuberten je shvatio da je ekspanzija kapitalizma najvažniji uslov njegovog opstanka. Osnovni smisao njegove euritmije je da uspostavi jedinstvo stremljenja vladajuće klase sa vladajućim ekspanzivnim i progresističkim duhom kapitalizma (apsolutizovani princip učinka), za razliku od antike gde je božanski svod ograničavajući princip koji nalazi svoj izraz u maksimi gnothi seauton, što “ipak ne umanjuje vitalni značaj tragedije” (60) i njegovog “borbenog životnog stava” u odnosu prema “pasivnom moralu mistike”. (61) Budući da su “igračke bogova” i da ništa ne zavisi od njihove volje, antički heroji se ponašaju kao da nema šta da izgube. Oni se ne bore da sačuvaju svet, jer on pripada bogovima i jer je osuđen na propast. Čovek u antici nije bio u jedinstvu sa sobom jer ništa nije bilo njegovo, uključujući i njegove “ljudske osobenosti”. Pindar se u svojim epinikijama zahvaljuje Haritama, zaštitnicama umetnosti: “Za sve, što god je lijepo i ljupko kod ljudi / vama od srca zahvaliti treba; / ljepotu, mudrost i plemenitost / čovjek smatra darom neba”. (62) To važi i za snagu, brzinu i druge osobenosti koje čine antičko arete: one nisu osobenosti svojstvene čoveku, već su ekskluzivno svojstvo i svojina bogova koje oni po svom nahođenju “daruju” pojedincima kao svojevrsne ukrase sa kojima se pokazuje da su oni predmet božanske milosti. Isto je sa pobednicima na olimpijskim igrama: pobeda je izraz naklonosti bogova sa kojom se pokazuje ništavnost čoveka i njihova veličina. Pindar ne veliča pobednike, već božansku volju koja ih je udostojila pobede. Hvalospevima o pobednicima i njihovim dičnim precima on nastoji da pokaže da su oni po svom poreklu bliski božanskom izvorištu života i da su dostojni božanske milosti. Istovremeno, tragika antičkih junaka uslovljena je i njihovim beznadežnim nastojanjem da se putem “slavnih dela” približe bogovima i da na taj način izbegnu poniženje koje ih čeka u podzemnom svetu, u kome će se njihova “senka koja putuje u Had i koja je puko ništavilo” (63) naći među senkama običnih i prezrenih smrtnika. Homerski čovek nalazi se između Olimpa i Hada i u odnosu prema tim sferama shvata i živi svoj život. Kuberten je ukinuo obe te sfere i samim tim je ukinuo antičku dijalektiku i dramatiku života. Kubertenov buržuj nije tragični heroj u svetu koji je osuđen na propast, već optimistični (pozitivni) heroj koji se pojavljuje kao otelotvorenje vladajućeg progresističkog duha kapitalizma koji je osuđen na večnost. On preuzima zadatak koji je u antici bio privilegija bogova: da bude nosilac neprikosnovene moći kapitalističkog kosmosa, ali i da ga sačuva od neprijatelja koji je svakim danom brojniji i opasniji. Sve realnija mogućnost propasti poretka u kome parazitska “elita” ima vlast nad radnim “masama” uslovljava rigidni odnos prema buržuju: Kubertenov heroj sveden je na fanatičnog borca za interese bogataške “elite”. Otuda se, za razliku od antičkih heroja koji poseduju protivrečne osobenosti ljudske prirode, Kubertenov “neprotivrečni” buržuj pojavljuje kao simbolično otelotvorenje “progresivnog duha” bogataške “elite” koja mora neprestano da potvrđuje svoju “superiornost” da bi opravdala “prirodni” osnov svoje dominacije nad “nižim rasama”, radnim “masama” i ženom. U antici dokazivanje rasne superiornosti ima daleko širi spektar i pojavljuje se u bogatoj raznovrsnosti kulturnih oblika. Za razliku od Helena koji su “znali za jedan kosmos u kome su sva dela i strasti nalazile ođeka”, (64) kod Kubertena sve je podređeno razvoju osvajačko-tlačiteljske moći buržoazije u kojoj on vidi ratničku kastu. Otuda je antička Sparta najbliža Kubertenovom modelu društva, s tim što kod Kubertena ne dominira asketski duh i solidarnost, već duh nezajažljive pohlepe koji je pokretačka snaga “progresa”.
Ono što Kubertena najviše približava antici je svođenje agon-a na borbu između ljudi za dominaciju uz bezuslovno poštovanje vladajućeg poretka, što znači da je isključena borba potlačenih protiv moćnih za slobodu, pogotovu borba za ukidanje poretka tlačenja. Borba protiv bogova, koji simbolizuju neprikosnovenu vlast pljačkaške “elite” nad radnim “masama”, najgori je zločin kako za vladajuću “elitu” antičke Grčke, tako i za Kubertena. Bliskost između antičkog i modernog olimpijskog agon-a je i u tome što se on pojavljuje kao univerzalni princip života. Antički agon potpaljivao je neprestanu i nemilosrdnu borbu između grčkih polis-a koja je dovela do slabljenja, degeneracije i propasti helenskog sveta. Motorna snaga toliko isticanog i hvaljenog “helenskog genija” dovela je helenski svet do uništenja. Jeger u svojoj “Paideia” ukazuje na “bezobzirnu međusobnu borbu grčkih gradova”; na “brutalnu uništiteljsku pomamu s kojom su Grci ratovali jedni protiv drugih”, kao i na “besmisleno uništavanje samih sebe u trenutku kada su njihova zemlja i njihova civilizacija sa svih strana bile izložene sve većem pritisku tuđih, neprijateljskih naroda”. (65) Antički olimpizam bio je duhovni svod pod kojim se odvijala bespoštedna borba između grčkih polis-a koja će dovesti do propasti helenskog sveta, a olimpijske igre raspirivanje ratnog požara koji je progutao helensku civilizaciju. Nedostatak verovanja u sopstvene ljudske moći i sposobnost da pronađu razumno rešenje koje treba da spreči uništenje i omogući zajednički opstanak, trasirao je put koji ih je odveo u provaliju. Da je Kuberten bio stvarno pacifista, on bi u sudbini helenskog sveta video upozorenje kuda vodi agon koji je motivisan težnjom za dominacijom i eksploatacijom i za koji je rat “najviši ispit muške zrelosti”. Međutim, i za Kubertena čovek nije stvaralac svoje istorije, već je beznadežno podređen “sudbini” (“progresu”). Mitološka svest i iracionalizam zajedničke su osobenosti antičkog i Kubertenovog pogleda na svet. Otuda je Kuberten na prvo mesto stavio obračun s kritičkim umom i idejom slobode – nasleđem Francuske građanske revolucije i nemačke klasične filozofije – jer oni otvaraju mogućnost da čovek, polazeći od opšte-ljudskih interesa, stvori razumnu alternativu postojećem svetu.
