Kuberten je odbacio jednu od najvažnijih intencija tradicionalnih oblika telesne kulture: težnju ka izgradnji zdravog tela i na toj osnovi zdravog duha. Po Kubertenu princip mens sana in corpore sano je “prosto higijensko uputstvo koje se, kao i sva ostala uputstva te vrste, temelji na obožavanju mere, obuzdavanju, potčinjavanju zlatnoj sredini…”, ali, “sport je strasna aktivnost”. (67) Kuberten se suprotstavlja shvatanju po kome je osnovni cilj sporta telesno i mentalno zdravlje ljudi: to je oblast koja je rezervisana za telesnu kulturu i odnosi se na “slabe”. On odbacuje princip zdravlja jer njega ne zanima čovek, već razvoj vladajućeg poretka i u tom kontekstu stvaranje pozitivnog čoveka koji je otelotvorenje ekspanzionističke moći kapitalizma. Otuda Kuberten na mesto maksime mens sana in corpore sano stavlja maksimu mens fervida in corpore lacertoso i nju proglašava za vrhovni princip njegove “utilitarne pedagogije” – koja je namenjena “gospodarskoj rasi”. Njemu ne pada na pamet da se pozove na Hipokrata, “oca medicine”, koji se, poput Galena u antičkom Rimu, oštro suprotstavljao boksu ne samo kao borbi koja je nedostojna čoveka, već i kao aktivnosti koja je pogubna za mentalno zdravlje ljudi. I na primeru boksa može se videti da je Kuberten pravo čoveka na zdravlje i život podredio pravu poretka na opstanak. Kod Kubertena dominira političko instrumentalizovanje tela: sport (telesne vežbe) služi kao sredstvo vladajuće “elite” za proizvođenje karaktera i svesti uzornog građanina (pozitivnog čoveka). Telo u “borilačkom naponu” (Kuberten) otelotvorenje je vladajućeg duha kapitalizma i simbol njegove postojanosti. Otuda Kuberten odbacuje gipkost udova, mekoću pokreta i eleganciju i proglašava “gvozdeno telo”, kome odgovara “gvozdeni karakter”, za najviši cilj sporta i telesnog vežbanja (drila). Istovremeno, odbacujući princip metron ariston Kuberten, koji se neprestano poziva na “besmrtni duh antike”, pokazuje koliko mu je stalo do antičke kulturne baštine. U svakom slučaju, Kubertenova maksima mensa fervida in corpore lacertoso predstavlja konačno napuštanje shvatanja po kome je telesno i mentalno zdravlje osnovni cilj telesnog vežbanja i sporta. Maksima mens fervida in corpore lacertoso nema narcistički karakter. Smisao “vajanja tela” nije sticanje “boljeg izgleda”, kao što je to u savremenom body-building-u, već izgradnja “gvozdenog tela” kome odgovara fanatična “gvozdena volja”. Mišićavo telo sportiste u borilačkom naponu ima simboličan karakter: ono je otelotvorenje ekspanzivne i nemilosrdne prirode vladajućeg poretka i njegova propaganda.
Kuberten se obračunava s maksimom mens sana in corpore sano, ali tako što je u novoj maksimi mens fervida in corpore lacertoso sačuvao njenu antiemancipatorsku bit. Ona je jedan od oblika u kome se pojavljuje nastojanje vladajućeg poretka da mobiliše određene društvene slojeve za ostvarivanje njegovih ciljeva, i podrazumeva uravnilovku karaktera i svesti po modelu lojalnog i za postavljene ciljeve upotrebljivog podanika. Za ideologe liberalizma maksima “u zdravom telu zdrav duh” bila je poziv novonastalim buržoaskim skorojevićima da se sa što većim žarom posvete sticanju što veće dobiti. Bio je to borbeni poklič sa kojim je sve gramziviji buržuj kretao kako u novu pljačku “svojih” radnika, tako i u pljačku kolonijalizovanih naroda. “Hrabrost”, “odlučnost”, “beskompromisnost”, “spremnost na rizik” – postaju glavne odlike tog, u suštini, osvajačko-tlačiteljskog duha kome nije nedostajala ni genocidna crta. Što se tiče “zdravog duha” sportiste, on podrazumeva fanatičnu volju koja je u stanju da natera organizam na samouništenje. Radi se o dehumanizovanoj i denaturalizovanoj svesti koja odgovara destruktivnoj prirodi kapitalizma koja je uobličena u “tehničkoj civilizaciji”: imitiranje “savršenog rada” mašina postaje najviši “pedagoški” izazov. Očigledno je da se ne određuje šta je “zdravo telo” prema medicinskim, nego prema vrednosnim (ideološkim) kriterijumima. Ono što je za naciste bilo “zdravo telo” i “zdrav duh”, za žrtve nacističkog terora bilo je oruđe za uništavanje i varvarski duh. Iako građanska teorija uporno ponavlja tezu “u zdravom telu zdrav duh”, nije “zdravo telo” to iz koga izvire “zdrav duh”, već je agresivni i nemilosrdni duh malograđanina ono što određuje telesno “zdravlje”. Osnovni smisao sporta nije stvaranje “zdravog tela”, već proizvodnja pozitivnog karaktera i svesti, što znači očuvanje uspostavljenog poretka dominacije: “vladati u glavama” osnovni je princip Kubertenove olimpijske filozofije. Istovremeno, sport ne podrazumeva samo proizvođenje određene svesti, već pre svega određenih međuljudskih odnosa koji su otelotvorenje socijalnog darvinizma i progresizma.
Maksima mens fervida in corpore lacertoso isključuje obrazovanje i intelektualni razvoj, što jasno proističe iz Kubertenovog stava da “nije duh taj koji stvara karakter, već je to telo”, koji je došao do svog punog izražaja u nacističkoj pedagogiji – čija je suština uobličena u Hitlerovom postulatu da je “telesno zdrav čovek s dobrim, čvrstim karakterom, ispunjen odvažnošću i snažnom voljom, vredniji za narodnu zajednicu nego jedan umni slabić”. (68) Anti-intelektualizam predstavlja jedan od kamena temeljaca Kubertenove “utilitarne pedagogije”. Obračunavajući se s duhovnim nasleđem starogrčke civilizacije, da bi mogao da je instrumentalizuje kao sredstvo za verifikovanje svoje koncepcije, Kuberten tvrdi da se stari Grci “malo posvećuju razmišljanju, a još manje knjigama”. Istovremeno, “zdrav” duh buržuja izvan je područja dobra i zla i u tom smislu datost (“činjenica”) koja se ne može dovesti u pitanje. Na taj način odbačeni su osnovni postulati starogrčke paideia-e, kao i Platonova vaspitna koncepcija po kojoj “spremno telo ne može svojom valjanošću učiniti dušu dobrom i izvrsnom, dok, obrnuto, izvrstan duh može pomoći telu da se usavrši”. (69) Međutim, nije telo, već je priroda konkretnog telesnog aktivizma ono što uslovljava karakter i svest čoveka, što znači njegov odnos prema drugim ljudima i prema samome sebi. Za Kubertena “mišići postaju vaspitač” samo ukoliko se njihov razvoj zasniva na borbi između ljudi i na telesnom drilu sa kojim se potiskuje i degeneriše igračka priroda čoveka. Nije slučajno što Kuberten ne predlaže da se telo i karakter čoveka razviju radom, umetničkim angažmanom, folklorom, planinarenjem i drugim aktivnostima koje podrazumevaju telesni napor u kome dominira saradnja između ljudi kao razumnih i stvaralačkih bića, već putem (francuskog) boksa kao otelotvorenja bezumnog i ubilačkog agonalnog telesnog aktivizma.
Imajući u vidu da Kuberten ukida božanski svod i da svodi olimpizam na “kult postojećeg sveta”, moglo bi se očekivati da će on, poput Ničea, imati više poštovanja prema telu. Međutim, Kuberten, deleći fanatizam jezuita, brani srednjovekovni običaj mučenja sopstvenog tela i proglašava ga za jedan od najvažnijih principa njegove “utilitarne pedagogije”. U članku posvećenom telesnom vaspitanju u XX veku, iz novembra 1902. godine, Kuberten konstatuje da srednjovekovno mučenje tela ima “humaniji” i “plemenitiji” uzrok nego što se to, u pojedinim književnim delima, prikazuje. Radi se, naime, o “potrebi duše da muči telo da bi ono postalo pokornije”. Kao uzor za pedagogiju XX veka Kuberten nudi primer “svetog” Kolombana koji “u ponoć silazi na zaleđeno jezero” i “šiba se koprivama” i to u prvom redu ne zato da bi “obezbedio mesto na nebu”, već “da bi očuvao u sebi divnu energiju iz koje je njegovo delo proisteklo i pružilo mu ohrabrujuću predstavu.” (70) Kuberten je blizak hrišćanskom učenju: telo nije integralni deo ličnosti, već izvor zla sa kojim se treba obračunati. Radi se o usmeravanju seksualne energije, putem telesnog drila, u agresiju protiv sebe (princip “većeg napora” i izgradnja mazohističkog karaktera) i putem sporta u agresiju protiv drugih ljudi (izgradnja borbeno-sadističkog karaktera). Međutim, olimpijski telesni dril bitno se razlikuje od hrišćanskog asketizma. Trpljenje telesne patnje (“disciplinovanje tela”) nije oblik ispaštanja zbog “grešnih misli”, niti je način slabljenja tela kao “tamnice duše”, već je osnovni način stvaranja “gvozdenog tela” i “gvozdenog karaktera” i dobijanja “viška” energije neophodne za tlačenje radnih “masa” i osvajanje sveta. Umesto “pobede” duha nad telom, u kojoj se iskazuje superiornost božanskog nad ovozemaljskim svetom, dolazi do “pobede” vladajućeg poretka (“progresa”) nad duhom i telom. I kada je u pitanju odnos čoveka prema svome telu, Kuberten samo primenjuje svoj univerzalni princip vladanja putem nasilja sa kojim se uklanja sve ono što može da ugrozi stabilnost poretka i “progres”. Tlačenje predstavlja vrhovni i univerzalni princip života uzornog buržuja koji on revnosno primenjuje i kada je u pitanju njegovo telo razvijajući na taj način sado-mazohistički karakter: nasilje nad svojim telom i uništenje ljudskog u sebi osnovna je pretpostavka za tlačenje drugih. Umesto oplemenjivanja prirodnog bića čoveka putem kulturnog aktivizma, na čemu se zasnivala antička paideia, Kuberten se sa svojom “utilitarnom pedagogijom” obračunava s kulturom i prirodnim bićem čoveka nastojeći da od njega stvori dresiranu zver. Zato Kuberten odbacuje telesni aktivizam koji je utemeljen u nacionalnim kulturama. Radi se, pre svega, o narodnim igrama (plesovima) u kojima je telesni pokret izraz duhovnog pokreta i u kojima dominira pokret čoveka ka čoveku (homo homini homo), umesto pokreta čoveka protiv čoveka (homo homini lupus) koji dominira u sportu – koji je neposredno utemeljen u “borbenom karakteru” i predstavlja obračun sa stvaralačkim i slobodarskim bićem čoveka. U tom kontekstu, spremnost na smrt postaje najviši oblik podređivanja vladajućem poretku: umesto “igračke” olimpijskih bogova, čovek postaje igračka kapitalizma.
Kuberten insistira na tome da se kod sportista razvije religiozni duh, koji je postojao kod antičkih atleta, ali se on ne zasniva na poštovanju vrednosti koje prevazilaze postojeći svet, već na fanatičnom potčinjavanju vladajućem poretku koji se bespoštedno obračunava kako s kritičkim umom, tako i s duhovnošću. Kubertenov religio athletae podrazumeva potpunu “posvećenost” sportista, kao predstavnika svojih nacija i rasa, belicioznom i progresističkom duhu, na kome se zasniva kapitalizam, koji se pojavljuje u sportu u “čistom” obliku. Zato Kuberten proglašava novac “najgorim neprijateljem” olimpizma i sporta uopšte, a profesionalne sportiste naziva “cirkuskim gladijatorima”. Sportista mora da prihvati svoju simboličnu ulogu u modernoj paganskoj predstavi na kojoj čovečanstvo treba da izrazi svoju potpunu pokornost duhu koji vlada svetom – koji ima apsolutistički karakter i sa kojim nema pogađanja. Uplašen da će sa neminovnim razvojem profesionalizma njegov rigidni amaterizam biti prevaziđen a njegova “slava” potamneti, Kuberten na kraju života pravi radikalni zaokret i daje isti onaj status profesionalcima koji je tokom čitave njegove olimpijske karijere bio rezervisan isključivo za amatere. (71) Kada se ima u vidu priroda njegove olimpijske doktrine, jasno je da Kubertenovo naknadno “prihvatanje” profesionalizma predstavlja strano telo u njegovoj filozofiji. Otuda je neprihvatljivo nastojanje savremenih “olimpijskih zvaničnika” da opravdaju profesionalizam i komercijalizovanje sporta pozivanjem na Kubertenovu “izvornu olimpijsku ideju”.
Kubertenov princip “upoznati sebe, vladati sobom, pobediti sebe” sledi osnovnu intenciju Dekartovog mehanicističkog shvatanja odnosa tela i duše koje dolazi do izražaja i u njegovom stavu, iz “Pisma Arnoldu“, da “duša stoji u onom odnosu prema telu” u kome “gravitacija stoji u odnosu prema telu”. (72) Dok kod Dekarta čovek, kao “misleća stvar” (res cogitans), može da postoji bez tela, (73) kod Kubertena čovek može da postoji bez uma. Suština Kubertenove maksime mens fervida in corpore lacertoso je takav način razvoja mišića kojim će se potisnuti igračka priroda čoveka, dovesti do stvaranja borilačkog karaktera, uništiti kulturna svest i stvoriti “čisti materijal” (Hitler) na koji će biti nakalemljena određena (osvajačko-tlačiteljska) svest. Dekart svodi telo na “mašinu” ali je ona, budući da ju je stvorio bog, “neuporedivo bolje uređena” i ima “izvrsnije pokrete” nego bilo koja mašina koju je stvorio čovek. (74) Kuberten je lišio telo svih onih osobenosti koje izlaze izvan šablona pozitivnog sveta koji se zasniva na “progresu”. Umesto tela kao specifične mašine u čijoj se “izvrsnosti” ogleda superiornost božanskog duha, kod Kubertena dominira model tela koji je otelotvorenje progresističke i ekspanzionističke prirode kapitalizma. Kuberten je razbio kako antički, tako i srednjovekovni duhovni svod. Vladajući model tela više ne odgovara određenom kulturnom obrascu, već je neposredno otelotvorenje vladajućeg poretka: pozitivnom društvu odgovara pozitivno telo. U vezi sa tim, telesni pokret nije autentični izraz prirodnog ili božanskog bića čoveka, već je pojavni oblik osvajačko-tlačiteljskog karaktera koji je neposredni proizvod životnih “okolnosti” u kojima dominira “pravo jačega” i kvantitativno sravnjivanje. Očigledno je da nije mišićavo telo to koje stvara (podanički) karakter, kako to tvrdi Kuberten nastojeći da prikrije manipulaciju čovekom, već je to bespoštedni telesni dril. Telo nije integralni deo čoveka i osnovna mogućnost doživljavanja njegove ljudske punoće (Ničeova “vlastitost”), već je oruđe za postizanje neljudskih ciljeva. Umesto jedinstva telesnog (prirodnog) i duhovnog, što je osnov antičke kalokagathia-e i osnovna mogućnost telesnog kao kulturnog pokreta, Kuberten je “ujedinio” potiskivanje i sakaćenje prirodnih potreba čoveka sa uništavanjem duha. Princip mens fervida in corpore lacertoso nije samo sredstvo za dehumanizovanje, već i za denaturalizovanje čoveka.
