Ničeov uticaj na Kubertena je nesumnjiv, mada je teško utvrditi u kojoj meri je Ničeova misao doprinela uobličavanju i razvoju Kubertenove olimpijske ideje, pogotovu što je malo verovatno da je Kuberten imao neposredni kontakt sa Ničeovim delom. Ono što je najvažnije, obe koncepcije zasnivaju se na “filozofiji volje” koja nastoji da se obračuna s idejom uma i slobode, i obe se zalažu za uspostavljanje neposredne i totalitarne vlasti parazitskih klasa nad radnim slojevima. Zaratustrino pitanje svih pitanja: “Ko će biti gospodar zemlje?” – predstavlja neprikosnovenu ideju-vodilju Kubertenove olimpijske doktrine.
Za Ničea, kao i za Kubertena, “pravo jačega” osnov je društvene integracije, ali se ono ne zasniva na evoluciji živog sveta i “progresu”, već na aristokratskom nasleđu: aristokratija predstavlja otelotvorenje kosmičke energije i neprikosnoveni je nosilac “volje za moć”. Niče je kritičan prema Darvinovoj koncepciji i samim tim prema Kubertenovoj teoriji “progresa”: “Pri posmatranju velikih sudbina čovekovih mene najviše iznenađuje što mi pred oči uvek izlazi nešto sasvim suprotno onome što Darvin sa svojom školom vidi ili želi da vidi: odabiranje u prilog jačih, bolje sazdanih, napredak vrste. Međutim, baš suprotno tome, bode čoveku oči: brisanje srećnih slučajeva, nekorisnost savršenijih tipova, neizbežna vlast prosečnih tipova, pa čak i tipova koji su ispod prosečnih. Ukoliko nam se ne pruži razlog zašto bi čovek činio izuzetak među živim bićima, ja naginjem verovanju da se Darvinova škola svuda varala. Ona volja za moć u kojoj ja uviđam osnovni razlog i karakter svih promena objašnjava nam zašto upravo odabiranje u korist izuzetaka i srećnih slučajeva ne postoji : najjači i najsrećniji su slabi kad protiv sebe imaju organizovane instinkte stada, bojažljivost slabih i brojnu nadmoćnost. Moj opšti pogled na svet vrednosti pokazuje da, u najvišim vrednostima koje danas vladaju sudbinom čovekovom, nadmoćnost nemaju srećni slučajevi i odabrani tipovi : nego pre tipovi dekadencije – možda nema ničega zanimljivijeg u svetu od ovog neželjenog prizora…” (94) I dalje: “Računa se s borbom za život, sa smrću slabijih i sa nadživljavanjem najsnažnijih i najdarovitijih; zbog toga se uobražava da bića neprekidno napreduju u usavršavanju. Mi smo se, naprotiv, uverili da u borbi za život slučaj služi slabima isto tako dobro kao i jakima; da lukavstvo često uspešno dopunjuje snagu; da plodnost jedne vrste stoji u značajnom odnosu prema njenim izgledima na uništenje…” (95) Kod Ničea odnos između prirode i čoveka nije posredovan životinjskim svetom, već je uspostavljena neposredna veza između prirode i čoveka na nivou “organskog” u kome ne dominiraju dijalektički odnosi, već mehanicistički naturalizam (veliko-malo). Niče u “natčoveku” ne vidi nad-životinju, već biće koje “zaobilazi” evoluciju živog sveta i vraća se na onaj nivo organskog na kome ne vlada princip konkurencije, koji nije rezultat momentalnog odnosa snaga između sukobljenih i ima relativni karakter, već princip dominacije koji je izraz “nagomolavanja sile” i ima apsolutni karakter. Za razliku od Kubertena koji insistira na uspostavljenom odnosu snaga između “elite” i “masa” koji je rezultat borbe za opstanak, Niče insistira na poretku u kome je dominacija “elite” datost koja odgovara kosmičkom ustrojstvu u kome važi princip da veće prisvaja manje, što odgovara osnovnom egzistencijalnom principu monopolističkog kapitalizma “veća riba proždire manju ribu”. Umesto evolucione, Niče nudi kosmološku varijantu “volje za moć” koja ima mehanicistički karakter: “Svaki živi organizam zahvata oko sebe onoliko koliko mu ta njegova snaga dopušta, i pokorava sve što je slabije od njega: na taj način uživa u sopstvenom životu.” (96) I dalje: “Život kao nama najpoznatiji oblik bića, specifično je volja za nagomilavanjem sile; svi procesi života imaju tu svoju pokretnu polugu: ništa ne teži samoodržanju, nego sabiranju i nagomilavanju.” (97)
Za Ničea noseća snaga “volje za moć” je kosmička energija i afektivna priroda čoveka; kod Kubertena je to ekspanzionistička moć monopolističkog kapitalizma i borilački karakter čoveka. Pragmatični Kuberten nastoji da, u vidu instrumentalizovane nauke i tehnike, (zlo)upotrebi kosmičke sile za nametanje takvog društvenog (klasnog) poretka koji odgovara odnosima dominacije koji su uspostavljeni u životinjskom svetu. On u razvoju stvaralačkih moći čoveka ne vidi sredstvo za njegovo oslobađanje od zavisnosti prirodi i ukidanje vlasti čoveka nad čovekom, već sredstvo za potpuno potčinjavanje čoveka zakonima evolucije i obezbeđivanje neprikosnovene dominacije parazitskih klasa nad “stadom”. Njegova “volja za moć” predstavlja pretvaranje ekonomske, naučne i tehničke moći monopolističkog kapitalizma u totalitarnu političku moć vladajuće “elite”. Umesto za totalizaciju sveta putem stvaralačko-slobodarske prakse čoveka, Kuberten se zalaže za totalizaciju sveta putem tlačiteljske prakse parazitskih klasa. Niče u nauci i tehnici vidi sile koje su pobedile prirodu i na taj način se obračunale, u ime “progresa”, s prirodnim bićem čoveka, a samim tim i s kosmičkim (prirodnim) izvorom njegove “volje za moć”. Niče pokušava, rukovodeći se antičkim uzorom, da putem umetnosti, koja treba da razvije u njemu dionisku životnu moć, vrati čoveka njegovom kosmičkom biću. Istovremeno, Niče u tehnici prepoznaje produktivističku moć “stada” kao motornu snagu progresa. Pomoću nje detronizuje se neprikosnovena moć kosmosa, a samim tim i aristokratije koja je njen ekskluzivni nosilac, i omogućava da “životinje iz stada” u egzistencijalnom smislu budu superiorne u odnosu prema parazitskim klasama. Otuda nije slučajno što Niče obezvređuje produktivističku praksu radnika i što proglašava rat za osnovnu egzistencijalnu delatnost “natčoveka”. Niče: “Ne savetujem vam rad nego borbu. Ne savetujem vam mir nego pobedu. Vaš rad neka bude borba, vaš mir neka bude pobeda.” (98) Upravo sledeći Ničeovu egzistencijalističku intenciju, rad predstavlja najznačajniju i najvredniju ljudsku delatnost. Ničeov “natčovek” je, u egzistencijalnom smislu, u gorem položaju nego pripadnici prezrenog “stada”. Uprkos tome što se pojavljuje kao otelotvorenje kosmičke moći, biološki opstanak aristokratije ne obezbeđuje umetnost i filozofija, kao ni mač i krst, već rad potlačenih i prezrenog “stada”. Ničeov “natčovek” je egzistencijalni bogalj. Međutim, Niče daje primat vlasništvu nad sredstvima za proizvodnju nad radom i nastoji da dokaže da opstanak “slabih” zavisi od “jakih”, iz čega sledi da je “stado” balast koga aristokratija treba da se oslobodi bez milosti. Niče: “Slabije tera prema jačima potreba za ishranom; ono želi da u njemu nađe utočište i, ako je mogućno, da se sjedini s njim.” (99) Ovo Ničeovo “otkriće” u potpunosti odgovara Kubertenovoj teoriji po kojoj su “potčinjeni oduvek tražili od svojih gospodara da im obezbede sredstva za život”. (100) Kuberten prezire rad, ali ne preza da od radnika prisvoji otuđene produktivističke moći koje se pojavljuju u obliku nauke i tehnike (i na taj način prirodne sile koje su otelotvorene u tehnici) i od njih stvori sredstvo za razvoj osvajačko-tlačiteljskih moći buržoazije i eksploataciju prirode – i da proglasi bogatašku elitu za nosioca “progresa”.
I pored insistiranja na umetnosti i filozofiji, Niče ne traži od svojih sledbenika da se late gudala i pera, već biča i mača: sposobnost i spremnost da ubije čoveka predstavlja najviši izazov kako za Ničeovog “natčoveka”, tako i za Kubertenovog “novog čoveka”. Niče se ne oslanja na najumnije i najkretivnije, već na najbogatije i najbeskrupuloznije. On, poput Kubertena, najveću branu revolucijama i socijalizmu vidi u “imućnim ljudima” koji su “kao jedna duša jedne vere”. (101) Da bi opravdao njihovu nezajažljivu gramzivost, Niče se služi najprizemnijom demagogijom koju naziva “moralom razvitka”: “Čovek mora želeti da ima više nego što ima da bi postao nešto više.” Tako “glasi učenje koje sam život propoveda svemu živom.” (102) Niče ne kritikuje buržuja zato što se on ne bavi umetnošću, već zato što je “pristao” da prenese svoju tlačiteljsku moć na društvene institucije i “progres” koji pružaju “stadu” mogućnost da ukine klasni poredak. On poziva “bogataše” da odlučno odbace sve norme i institucije koje sputavaju njihovu moć i da nanovo uspostave neposrednu tiransku vlast nad sve brojnijim i politički svesnijim radništvom. Niče se obrušava na “beskrvne licemere” s “mandarinima na čelu” Kontovog tipa: “Varvarin je dobio priznanje u svakome od nas, kao god i divlja zver. I baš zbog toga filozofima će se dati bolja prilika.” (103) Ova Ničeova kritika samo se delimično odnosi na Kontovog sledbenika Kubertena, budući da se ovde radi o Kontu iz “druge faze” njegovog stvaralaštva kada je pao u “altruistički” zanos koji je Kuberten sa gnušanjem odbacio.
Kod Ničea nema borbe između rasa i između klasa. “Volja za moć” ekskluzivna je osobenost “natčoveka” koja se dokazuje kao tlačiteljska moć u odnosu prema “stadu”. Pri tome, “volja za moć može se pokazati samo na otporu“, iz čega sledi da “ona, dakle, traži ono što joj se opire…” (104) Postojanje “stada”, koje se stalno množi i koje predstavlja neprestanu opasnost za “natčoveka”, onaj je “otpor” koji treba da omogući da vladajuća “elita” ostane u dobroj ugnjetačkoj formi. Niče u tlačiteljskom zanosu piše: “Neophodno je da viši ljudi objave rat masi! U svim pravcima prosečne glave su se udružile da bi zagospodarile! Sve što mekša, slabi, što pridaje važnost “narodu” ili “ženstvenosti”, dejstvuje u prilog opštem pravu glasa, što će reći u prilog vlasti nižega čoveka. Ali, mi smo rešili da vršimo represalije i da celo ovo vršljanje (koje je u Evropi počelo sa hrišćanstvom) iznesemo na videlo i pred sud.” (105) Niče ide tako daleko da poziva na “uništenje miliona neuspelih” koji “nemaju pravo na život” i koji predstavljaju “nesreću za više ljude”. (106) Politički realista Kuberten ne deli Ničeov tlačiteljski entuzijazam i blizak je Kontovoj ideji o potrebi “pomirenja” između vladajućih klasa i radnih “masa”, da bi se na toj osnovi uspostavio “socijalni mir”. Kuberten shvata da parazitske klase mogu samo da izgube u otvorenom sukobu sa sve brojnijim i klasno organizovanijim proletarijatom, i stoga nastoji da pacifikuje potlačene i integriše ih u duhovnu orbitu kapitalizma. Međutim, to se ne postiže slabljenjem tlačiteljske moći buržoazije i jačanjem odbranbenih snaga potlačenih, već mazohističkim dodvoravanjem slabih jakima koje će biti nagrađeno njihovim “milosrđem”: nezadovoljstvo radnih “masa” pretvara se u podaništvo. Niče nastupa kao socijalni hirurg; Kuberten nastupa kao socijalni profilaktičar.
Niče insistira na poretku privilegija i na ekskluzivnosti aristokratske duhovne sfere. On teži da stvori “gospodarsku rasu” čiji se “zadatak” ne bi “iscrpeo u upravljanju”, već rasu “sa svojom sopstvenom sferom života, s obiljem snage za lepotu, hrabrost, kulturu i manire, sve do područja najviše duhovnosti; jedna afirmativna rasa, koja sebi može dopustiti svaki veliki luksuz…” (107) Otuda vladavina aristokratije nije posredovana bilo kakvim oblicima mentalnog manipulisanja porobljenima koji podrazumevaju njihovu integraciju u duhovnu orbitu aristokratije. Niče nastoji da putem vaspitanja oponašanjem stvori od aristokratije ekskluzivnu organsku zajednicu; Kuberten, poput Spensera, pokušava da od društva stvori beskonfliktnu zajednicu koja funkcioniše kao organizam. On sledi “univerzalistički” duh buržoazije koja nastoji da uključi i “stado” u svoju duhovnu orbitu i na taj način ga “pomiri” sa postojećim poretkom nepravde. O tome Gramši: “Prethodne vladajuće klase bile su suštinski konzervativne u tom smislu što nisu težile za tim da izgrade organski prelazak drugih klasa njihovoj klasi, da prošire, naime, “tehnički” i ideološki svoju klasnu sferu; to je koncepcija zatvorene kaste. Buržoaska klasa postavlja sebe kao organizam koji je u stalnom kretanju, sposoban da apsorbira čitavo društvo, prilagođavajući ga svom kulturnom i ekonomskom nivou.” (108) Rukovodeći se tom logikom Kuberten stvara pedagogiju za “stado”. Međutim, on se ne koristi samo “objektivnim” naučnim znanjem za stvaranje pozitivnog jednoumlja, kao što to čini Kont, već nastoji da iskoristi agonalni telesni aktivizam za potpunu (karakternu i duhovnu) integraciju potlačenih u postojeći poredak. Obespravljeni u “sportskoj republici” uče se da prihvate poredak u kome vladaju jači i, istovremeno, putem principa “većeg napora”, potiskuju svoje istinske potrebe i razvijaju mazohistički karakter : putem sporta i telesnog drila čovek ne postaje samo neprijatelj bližnjima, već i samome sebi. Kubertenovo “vaspitanje” masa nema prosvetiteljski karakter, već nastoji da se obračuna s kritičkim umom i na taj način stvori od ljudi duhovno “stado”: “vladati u glavama” potlačenih alfa i omega je njegove “utilitarne pedagogije”. Umesto hrišćanskog raja i “jednakosti pred bogom”, on nudi potlačenima sportski “spektakl” i “jednakost” u “sportskoj republici” koja se zasniva na “objektivnim” kvantitativnim kriterijumima. Olimpizam postaje, poput hrišćanstva, globalna i univerzalna religija koja potlačene uvlači u duhovnu orbitu kapitalizma putem njihovog bezumnog agonalnog telesnog aktivizma: borba na sportskom polju postaje kompenzacija za odricanje od borbe za slobodu. Što se tiče pobede potlačenih nad njihovim gospodarima, ona treba da nauči potčinjene da poštuju jače, i samim tim da učvrsti poredak u društvu koji se zasniva na “pravu jačega”. “Sportska republika” ekskluzivno je političko oruđe parazitskih klasa, svojevrsna ideološka toljaga, a ne sredstvo za emancipaciju čoveka. Za Ničea je takmičenje između pripadnika “novog plemstva” i “stada”, na osnovu pravila koja su obavezna za sve, nezamislivo. Prihvatljivo je samo ono takmičenje koje je privilegija aristokratije i koje se svodi na borbu za pobedu bez posredovanja progresističkog principa citus, altius, fortius. Drugim rečima, za njega su prihvatljive antičke olimpijske igre, kao i antička gimnastika, ali ne i moderne olimpijske igre (sport) na kojima vlada princip “jednakosti na startu” i gde je borba između takmičara posredovana “progresom” koji se svodi na kvantitativno sravnjivanje učinka.
Niče je naslutio destruktivnu prirodu kapitalističkog “progresa”. On u “progresu” ne vidi samo paralelni proces odvijanja egzistencije, već proces koji je suprotan kosmičkim zakonima i time biološkom opstanku čoveka: “progres” se dešava van čoveka tako što on gubi svoju životnu snagu. Niče u razvoju proizvodnih snaga ne vidi mogućnost za oslobađanje čoveka ropske zavisnosti od prirode, kao što je to slučaj kod Marksa, već uništavanje prirodnog bića čoveka. On je bitno doprineo da se uoči antibiološki (antiegzistencijalni) karakter “Zapadne civilizacije” koji je začet u trenutku kada je Sokrat od uma stvorio oruđe putem koga je doveo u pitanje jedinstvo antičkog čoveka sa kosmosom. Međutim, i Niče otvara mogućnost za nestanak čoveka, s tim što se to ne dešava putem tehničke, već putem organske sfere koja postaje oblik u kome se čovek preobražava u svoj izvorni (energetski) kosmički prabitak. Ničeovo veličanje tela u odnosu prema duhu služi, u krajnjem, da se dokaže bezvrednost čoveka u odnosu prema “organskom”: “Ukratko rečeno: u celokupnom razviću duha reč je možda o telu: to je sve opipljivija istorija obrazovanja jednog višeg tela. Organsko se penje još na više stupnjeve. Naša žudnja za saznanjem prirode jeste sredstvo pomoću koga telo želi da se usavrši. (…) U krajnjoj liniji, uopšte nije čovek u pitanju: njega valja prevazići.” (109) Po Ničeu, u ljudskom telu, koje je “nit-vodilja”, “oživljava još jednom i postaje telesna” – “cela najdalja i najbliža prošlost celokupnog organskog života”. Kroz telo, iz tela i preko tela “kao da struji neka ogromna nečujna reka…” (110) Telo je specifični oblik postojanja kosmičke energije i neposredni oblik dejstva kosmičkih zakona. Slično je kod Kubertena: njegov “novi čovek” otelotvorenje je ekspanzionističke moći kapitalizma i kao takav je pojavni oblik “progresa”. Ovde treba reći i to da Ničeovo svođenje čoveka na organski nivo i njegovo vraćanje kosmičkom izvorištu čini besmislenim postavljanje pitanja kako o apokaliptičkoj prirodi hrišćanstva, tako i kapitalizma: i Ničeova kosmološka koncepcija u svojoj biti je fatalistička.
Niče u “želji za slobodom” vidi “prikriveni oblik volje za moć”, (111) što znači prevaru putem koje “stado” pokušava da se obračuna s vladajućom klasom. On, poput Kubertena, odbacuje ideje-vodilje Francuske građanske revolucije: čovek se ne rađa slobodan, već kao gospodar ili rob zavisno od toga kojoj klasi pripada. Za Ničea sloboda nije pravo čoveka, već privilegija aristokratije i moguća je jedino ukoliko se afektivna priroda “natčoveka” oslobodi civilizacijskih naslaga, što znači da u njemu nesmetano deluju kosmički zakoni. Vrhunac slobode “natčoveka” je ukidanje i poslednje prepreke koja sputava njegovu afektivnu prirodu i njegovo potpuno spajanje sa kosmičkim bićem. Osnovni vid u kome se realizuje sloboda parazitskih klasa je bespoštedno tlačenje “stada”, a razvoj njihove tiranske moći postaje mera njihove slobode: razvoj “volje za moć” “natčoveka” postaje obračun s voljom za slobodu potlačenih. Niče ne krije da je za njega “robovanje”, kao i “mnogi stupnjevi potčinjenosti” – “preduslov svake više kulture”, (112) a to znači umetnosti sa kojom se oslobađa afektivna priroda čoveka i na taj način omogućava nesputano pulsiranje kosmičke energije u čoveku. Zato se Niče bespoštedno obračunava s istorijskom borbom potlačenih protiv tiranije. “Pobuna – to je i odlika robova” – tvrdi Niče. (113) Borba porobljenih za slobodu postaje potvrda njihove ropske, a ne slobodarske prirode: onaj ko se bori za promenu svog društvenog položaja ne zaslužuje da bude nazvan čovekom. Istovremeno, borba za slobodu protiv aristokratske tiranije predstavlja borbu protiv kosmičkog poretka koji je otelotvoren u aristokratiji. Isto je i sa Kubertenom: borba potlačenih za slobodu protiv bogataške “elite” ima antievolucioni i antiegzistencijalni karakter, jer je buržoazija otelotvorenje “progresa” bez koga je čovečanstvo osuđeno na propast. Međutim, upravo je kod Ničea prisutan duh pobune protiv postojećeg sveta i to je ono najvrednije u njegovoj filozofiji. Sledeći tu intenciju, Bloh u “ničeovskom Dionizu” vidi “pobunu” i “svitanje” i dovodi ga u “blisko srodstvo” s Prometejem “koji je ukrao svetlost”, a u njegovoj filozofiji vidi “sjaj, vedrinu, lakoću” i put ka “jednom novom, lakšem čovečanstvu”. (114) Protivrečnost Ničeove koncepcije u tome je što je provera i dokazivanje snage “elite” moguće jedino ukoliko postoji nastojanje potlačenih da se oslobode. Ukoliko se potlačeni dobrovoljno odreknu tog nastojanja i bespogovorno prihvate svoj društveni položaj, onako kako to Niče od njih zahteva, onda se poredak više ne temelji na tlačiteljskoj snazi i “volji za moć” “elite”, već na volji potlačenih da se ne suprotstave tiraniji. Kao što Huizingi unesrećene mase služe kao sredstvo da bi se na njegovoj slici srednjeg veka postigao emotivni naboj i dočaralo “šarenilo” ljudskog, tako Ničeu obespravljeni radni slojevi služe kao sredstvo za dokazivanje i jačanje “volje za moć” njegovog “natčoveka”. Samo tako postaje moguće “strasno” pokoravanje, tlačenje, uništavanje… Što se tiče Kubertena, on jasno stavlja do znanja da će, sa uspostavljanjem potpune dominacije buržoazije na svetskom prostoru i definitivnim (i bukvalno) izbijanjem iz glave potlačenima želje za slobodom i nade da je moguće stvoriti pravedni društveni poredak, u svetu zavladati “večni mir” – ali ne i prestati borba za mesto pod suncem.
Niče ne polazi od čoveka kao univerzalnog stvaralačkog bića slobode, kao što to čini Marks, već od idealizovanog modela aristokrate-tiranina. Otuda kod njega ne dominira slobodarski, već tlačiteljski nagon. Ničeov “natčovek” je personifikovanje apsolutizovane vlasti “elite” nad “masama” koju ova vrši neposredno i koja se ni na koji način ne može dovesti u pitanje. Njegov poziv na “večno vraćanje istog” nije poziv potlačenima da ukinu tiranski poredak, već poziv parazitskim klasama da se obračunaju s demokratskim institucijama i nanovo uspostave poredak u kome je ostvarena ni sa čim ograničena dominacija “novog plemstva” nad radnim “masama”, poput one koja je postojala u antičkoj Grčkoj pre nego što se demos pojavio na političkoj sceni. Kuberten, poput Ničea, pod “voljom za moć” podrazumeva volju “elite” da tlači “mase”, a ne volju za pokretanje masa da bi se putem nje ostvarili određeni politički, ekonomski, nacionalni ili rasni ciljevi. U tom smislu nacizam, koji insistira na “mobilizaciji masa”, je suprotnost Ničeovom aristokratskom i Kubertenovom buržoasko-plutokratskom elitizmu. Populistička priroda nacizma, u kome snaga “natčoveka” postaje snaga narodnih masa (“Ein Volk – ein Führer!“), je ono što čini nepremostivi jaz između Ničeovog i nacističkog elitizma, ali i između Ničea i jakobinskog i boljševičkog avangardizma koji teže pokretanju “masa” radi ukidanja poretka tlačenja i stvaranja pravednog društva. Kuberten nastoji da mobiliše “mase” putem rasizma i nacionalizma radi ostvarivanja “nacionalnih” ciljeva, iza kojih se kriju kolonijalni interesi buržoazije, ali ne njenim militarizovanjem, kao što je slučaj s nacistima, već strogo u okviru uloge koju imaju kao radnici. I pored insistiranja na rasizmu i nacionalizmu kod Kubertena, kao i kod Ničea, klasni poredak je neprikosnoveni osnov društvenog strukturiranja.
Niče, poput Kubertena, svodi “život” na pljačkaški poredak i njegove neljudske osobenosti proglašava za vrline “natčoveka”: “U velikom čoveku nalazimo specifične osobine života u najvećoj meri: nepravdu, laž, eksploataciju.” (115) Niče ne poziva bogatašku “elitu” da stvori novi svet, već da odbaci sve obzire i da primeni sva ona sredstva u borbi protiv sve brojnijeg i klasno organizovanijeg “stada” koja će obezbediti opstanak parazitskih klasa. Govoreći o moralu “novog soja ljudi” koji treba da postanu “budući gospodari zemlje”, Niče konstatuje da on podrazumeva i “okrutnost”, “nasilje”, “zavodničku veštinu” – koja se pojavljuje kod Zaratustre – “svakovrsnu paklenost”, “nejednakost prava”, “skrivenost”. (116) Fromova analiza psihološkog profila plemića iz doba renesanse, tog za Ničea simbola “jakog vremena”, omogućava da se bolje shvati psihološki profil Ničeovog “natčoveka”: “Oni su bili slobodniji, ali i usamljeniji. Koristili su svoju moć i bogatstvo da bi iz života iscedili i poslednji gram zadovoljstva, pri tom su morali da se nemilosrdno služe svim sredstvima, od fizičkog mučenja do psihološkog manipulisanja, da bi vladali masama i da bi obuzdali konkurente u vlastitoj klasi. Sve ljudske odnose trovala je ta bitka na život i smrt za očuvanje moći i bogatstva. Čovekovu solidarnost sa bližnjima – ili bar sa članovima iste klase – zamenio je cinično-ravnodušni stav; na ostale pojedince čovek je gledao kao na “objekte” koje je trebalo koristiti, kojima je trebalo manipulisati, ili ih nemilosrdno uništavati, ako je to pogodovalo njegovim ciljevima. Pojedinac je bio obuzet strasnom egocentričnošću, nezasitom pohlepom za moći i bogatstvom”, kao i “strasnom žudnjom za slavom”. (117) Niče ne polazi od čoveka kao samosvojne ličnosti, već od modela “aristokrate” i “radnika” (roba). Nije individualno duhovno bogatstvo osnov posebnosti i različitosti, već društveni položaj, odnosno, klasni status koji postaje osnov određivanja različitosti (“ekstrema”). Shodno tome, Niče ne govori o odnosima između ljudi, već o odnosima između klasa.
Niče nastoji da stvori svog “natčoveka” putem umetnosti i filozofije: sinteza umetničkog senzibiliteta i filozofskog uma daju specifičnost “volji za moć” Ničeovog “natčoveka”. Kod Kubertena nema umetnosti, već zloupotrebe umetničke forme kao dekora kojim se nastoji postići određeni psihološki efekat. Ukoliko pođemo od Kubertenove “Ode sportu“, (118) kao transparentnom obliku njegove olimpijske poetike, videćemo da je njena simbolika sirova, jednoznačna, nakinđurena, nemaštovita, pompezna… Radi se o napabirčenim izrazima od kojih Kuberten nastoji da stvori poetski zastor olimpijskom primitivizmu. Istovremeno, u njoj dominira princip maskiranja kojim se zverinjaku nastoji pribaviti “humanistički” veo: “međunarodna saradnja” postaje pokriće za rat koji se između država vodi na sportskim borilištima; “fini muški sport” za krvave bokserske borbe itd. Tiranska samovolja “elite” pojavljuje se u obliku humanističkih fraza kojima se nastoji prikriti njena suština i pridobiti ljudi da veruju da je reč o najvišim dometima ljudskog. Za Ničea umetnost se ne odnosi prema stvarnosti polazeći od racionalno ustanovljenog modela sveta i čoveka koji postaju osnov za uspostavljanje odnosa prema njemu, već je izraz afektivne prirode čoveka i kao takva otelotvorenje nabujale životne snage u čoveku. Njegova estetika podrazumeva ukidanje svih normi koje mogu da budu ograničenje za “volju za moć”. Otuda je nesputana, eksplozivna ekspresivnost osnovna odlika umetnosti. Niče insistira na tome da je sve dozvoljeno, uključujući i drogiranje, što dovodi čoveka u stanje “opijenosti” u kome dolazi do punog izražaja njegova afektivna priroda, što znači do nesmetanog pulsiranja stvaralačko-razarajućih moći kosmičkih sila: energetski kosmički valovi čine igračko biće čoveka. Dok Niče insistira na umetnosti kao sredstvu za uklanjanje svih barijera u čoveku koje sprečavaju realizovanje njegove afektivne prirode, Kuberten insistira na sportu i telesnom drilu kao sredstvu za uklanjanje nagonske i afektivne prirode čoveka i za stvaranje obezličenog mišićavog jurišnika kapitala. Za njega sport je sredstvo sa kojim se čovek dovodi u jedinstvo sa kapitalističkim kosmosom u kome dominira progresistički i ekspanzionistički duh. Za razliku od Ničeove kosmološke koncepcije koja nema instrumentalni i utilitarni karakter i u kojoj se stvari dešavaju tako kako se dešavaju – jer su takve kakve jesu i jer ne mogu da budu drugačije – u Kubertenovoj evolucionističkoj koncepciji čovek je samo oruđe “progresa” kojim treba da se omogući njegovo nesmetano odvijanje.
Dok Ničeov “natčovek” dobija energiju za razvoj “volje za moć” iz nesmetane realizacije njegove afektivne prirode, Kubertenov “pozitivni čovek” dobija energiju putem obračuna se sa svojim izvornim prirodnim i ljudskim potrebama. Oduševljavajući se mazohističkim seansama “svetog” Kolombana, Kuberten konstatuje da on to ne radi u prvom redu zato da bi “obezbedio mesto na nebu”, već “da bi očuvao u sebi divnu energiju iz koje je njegovo delo proisteklo i pružilo mu ohrabrujuću predstavu”. (119) Mučenje sopstvenog tela predstavlja najveći izazov za njegovu pedagogiju namenjenu XX veku. Odnos Kubertenovog pozitivnog čoveka prema drugima, kao i prema samome sebi, posredovan je progresističkim duhom kapitalizma koji se pojavljuje u obliku principa “većeg napora”: ne aristokratsko nasleđe, već narastajuća snaga kapitalističkih monopola, koja se izražava u dehumanizovanoj nauci i tehnici, predstavlja izvorište “volje za moć” Kubertenovog “novog čoveka”. Kod Kubertena je uspostavljen primat duha, koji je realizacija duha vladajućeg poretka u čoveku (“progresa”), nad telom koje je sredstvo za ostvarivanje zadatih ciljeva i izvor energije. Kuberten nema poštovanja prema instinktivnoj prirodi čoveka niti polazi od nje, već fanatizovana svest (“duh”) postaje sredstvo putem koga se ona sakati (Eros, pre svega) i na taj način razvija bespoštedni tlačiteljsko-mazohistički karakter. Za Kubertena čovek je po svojoj prirodi “lenja životinja” u kojoj deluje princip “manjeg napora”. Sport treba da razvije u njemu volju za “većim naporom” i stvori od njega svojevrsnu nad-zver. “Disciplinovanje tela” postaje obračun s instinktima, čulima, maštom – i stvaranje pozitivnog karaktera. U ovome je Kuberten najbliži hrišćanstvu i najdalje od Ničea. Kubertenov stav o “potrebi duše da muči telo da bi ono postalo pokornije” (120) predstavlja za Ničea najgore svetogrđe. Kod Ničea tlačenje nije univerzalni nadljudski princip kome su ljudi beznadežno potčinjeni, već privilegija “natčoveka” i ne odnosi se na njegovo telo, već isključivo na “stado”. Njegova “volja za moć” ne poznaje mazohistički princip “većeg napora” koji čini temelj Kubertenove “utilitarne pedagogije”. Niče: “Iza tvojih misli i osećanja, brate moj, nalazi se jedan silan zapovednik, jedan nepoznat mudrac – on se zove vlastitost. U tvome telu boravi, on je tvoje telo.” (121) “Stvaralačka vlastitost stvorila je za sebe poštovanje i prezir, stvorila je za sebe uživanje i bol. Stvaralačko telo stvorilo je za sebe duh kao ruku svoje volje.” (122) Ničeova ideja o “stvaralačkom telu” nije afirmacija čoveka kao (samo)stvaralačkog bića slobode, već afirmacija kosmičkih zakona stvaranja i uništavanja koji pulsiraju u čoveku čineći ga igračkom kosmičkih sila. Istovremeno, Niče poziva svoju “braću” da slušaju “glas zdravog tela”: “Čestitije govori i čistije govori zdravo telo, savršeno i pravo izraslo: i ono govori o smislu Zemlje”. (123) Kuberten s prezirom govori o zdravom telu, kao preokupaciji “slabih”, i veliča mišićavo telo u borilačkom naponu kao simbolično otelotvorenje ekspanzivne (“progresivne”) snage vladajućeg poretka.
Što se tiče filozofije, Niče kritikuje nemačke škole jer u njima “više nemaju nikakvog pojma” o tome da treba “naučiti se misliti“. Za mišljenje je “neophodna tehnika, nastavni plan, volja za majstorstvom…” (124) Obračunavajući se s Sokratovim “morbidnim umom” (Sloterdajk), Niče otvara mogućnost za uspostavljanje istinskog uma, dok Kuberten nastoji da ukine um i da ga svede na dehumanizovani i instrumentalizovani ratio. Kuberten polazi od stava da su se stari Grci “malo posvećivali knjigama, a još manje razmišljanju” i proglašava ga za glavni pedagoški princip koji nastoji da nametne francuskim školama. Vaspitanje bez obrazovanja i stvaranje mišićavog tela i borbenog karaktera (mens fervida in corpore lacertoso) temelj su njegove “utilitarne pedagogije”. Kubertenova koncepcija nije samo antiemancipatorska već, za razliku od Ničeove filozofije, i antikulturna. Kuberten nije lišio svoju buržoasku “elitu” samo svake ljudske odgovornosti za njene postupke, kao što je to uradio Niče sa svojom aristokratskom “elitom”, već i stvaralačke snage. Kubertenov pozitivni buržuj nije samo nemoralan, već i neuman i neestetičan. Na mesto Ničeove aristokratske “elite” koja se u svojoj “volji za moć” rukovodi estetikom, stupa buržoaska “elita” koja se u svojoj volji da pokori čitav svet rukovodi socijalnim darvinizmom i progresizmom. Niče je “prevazišao” jaz između vaspitanja i obrazovanja na taj način što je ukinuo normativnu sferu: aristokratsko nasleđe ne prenosi se sa jedne generacije na drugu posredstvom normativnog modela, već neposredno življenjem u aristokratskoj zajednici pri čemu estetika, koja se zasniva na oponašanju, predstavlja glavno integrativno tkivo. Polazište Kubertenove pedagoške koncepcije nisu mimetički impulsi aristokratske kao organske zajednice, već “okolnosti” koje se pojavljuju u obliku “borbe svih protiv svih”. Za razliku od Ničea koji polazi od aristokratske kao kulturne zajednice, Kuberten polazi od životinjskog nasleđa čoveka i nastoji da ga “prevaziđe” putem instrumentalizovanog principa “većeg napora”, otelotvorenog u sportu i telesnom drilu, koji je oblik u kome se pojavljuje od čoveka otuđene i instrumentalizovane sile prirode i koji izražava progresističku i ekspanzionističku prirodu monopolističkog kapitalizma.
Dok Niče insistira na aristokratskoj statusnoj ekskluzivnosti koja se stiče nasleđem, za Kubertena nasledni faktor je nužan, ali ne i dovoljan uslov da bi neko stekao gospodarski status: on mora da se potvrdi i razvije u svakodnevnoj borbi za opstanak. Niče je zagovornik statičnog aristokratskog, dok je Kuberten zagovornik dinamičkog (ekspanzionističkog) buržoaskog sveta. To se najočiglednije ispoljava u telesnoj estetici: dok Niče insistira na aristokratskom principu ordre et mesure, Kuberten insistira na progresističkom principu mens fervida in corpore lacertoso. Kod Ničea estetika je od najvećeg značaja za vaspitanje (obrazovanje), za razliku od Kubertena za koga insistiranje na aristokratskim manirima predstavlja ograničenje za ekspanzivnu i “progresivnu” prirodu buržuja. Kod Ničea je prisutan eksplicitni vrednosni apriorizam koji nema normativni, već mimetički karakter. Ono što se kod “nakaznog idejnog bogalja” Kanta, u kome Niče vidi duhovnu reinkarnaciju Sokrata, pojavljuje kao razumsko-etički, kod Ničea se pojavljuje kao estetski apriorizam: stroga razumsko-etička načela zamenjuje još stroža estetska forma. Niče: “U Atini su u Ciceronovo vreme, koji povodom te činjenice izražava svoje divljenje, muškarci i mladići bili mnogo lepši od žena: ali, koliki je trud i koliki napor u službi lepote zahtevao od sebe muški pol tokom vekova! – Ovde se, naime, ne treba ogrešiti o motodiku: gola disciplina osećaja i misli je skoro nula (- u tome leži velika zabluda nemačkog obrazovanja, koje je potpuno iluzorno): valja, pre svega, ubediti telo. Strogo poštovanje značajnih i odabranih gestova, obaveza da se živi samo s takvim ljudima, koji nisu “raspušteni”, potpuno je dovoljno da čovek postane značajan i izabran: za dva-tri pokolenja sve će to već preći u duhovnu oblast. Za sudbinu naroda i čovečanstva presudna okolnost je da kultura započne na pravom mestu – ne na “duši” (kao što je to bilo sujeverje sveštenika i polusveštenika) : pravo mesto je telo, izgled, dijeta, fiziologija, ostalo sledi iz toga… Grci stoga ostaju prvi kulturni događaj istorije – oni su znali, oni su činili što je bilo neophodno; hrišćanstvo, koje je preziralo telo, bilo je do sada najveća nesreća čovečanstva.” (125) Tomas Manova kritika Ničea (126) promašuje cilj: upravo Ničeova pedagogija pruža daleko veću mogućnost za kontrolu nagona od one koja se postiže razvojem duha u vidu razvoja moralne svesti i instrumentalizovanog (dehumanizovanog) razuma. Pored toga, Niče ne odbacuje razum: njegova estetika ima razumsko utemeljenje, tačnije, ona je oblik u kome se pojavljuje razumsko zasnovani odnos prema svetu. Ničeovo insistiranje na “strogom poštovanju značajnih i odabranih gestova”, propisivanje “obaveze da se živi samo s takvim ljudima, koji nisu “raspušteni””, upućuje na racionalni i moralni osnov Ničeove estetike, kao i na privid spontanosti, a to znači igračkog. Spontanost se ne izražava u stvaralačkom ispoljavanju ličnosti i na toj osnovi u razvoju međuljudskih odnosa (igračke zajednice), već u načinu na koji se uči (nekritički usvaja) normativni šablon koji postaje osnov i kriterijum elitističke ekskluzivnosti (“postati značajan i izabran”). Umesto vaspitanja umom, uspostavlja se vaspitanje telom (pokretom) koje pretpostavlja neprikosnoveni estetski model koji se uči podražavanjem (“činiti ono što je neophodno”) bez posredovanja razuma (kritičkog rasuđivanja). Istovremeno, podražavanje ima ritualni karakter (“strogo poštovanje značajnih i odabranih gestova”) koji upućuje na liturgijsku komponentu njegove estetike koja je bliska agonalnoj telesnoj aktivnosti u antičkim gimnazijama. Aristokratski pogled na svet i aristokratski moral osnova su Ničeove estetike (pedagogije), s tim što Ničeov pedagoški model pretpostavlja življenje životom “značajnih i izabranih”, što znači da je pripadnost (aristokratskoj) “eliti” conditio sine qua non njegove pedagogije: organska zajednica osnov je duhovne zajednice. Život je za Ničea “igra” (Man), ali se njena pravila kao i forma ne mogu dovesti u pitanje. U suštini, radi se o apsolutizovanju aristokratskog pogleda na svet i aristokratskog morala koji je uobličen u strogom estetskom šablonu. To da se po Ničeu “život može opravdati samo kao estetski fenomen” (Man) znači da je pravi život samo onaj koji se odvija iza zastora njegove estetike. Niče je instrumentalizovao estetiku na isti način na koji je Kuberten instrumentalizovao mistiku: ona postaje sredstvo za integraciju čoveka u postojeći poredak isključivanjem kritičke svesti.
Kuberten je, poput Ničea, shvatio koliki značaj ima (nesvesni) telesni pokret za izgradnju karaktera i svesti čoveka. I kod Kubertena neumni agonalni telesni aktivizam predstavlja osnov stvaranja karaktera čoveka na čijem temelju se razvija odgovarajuća normativna svest. Vaspitanje se stiče življenjem života buržuja koji je sveden na neprestanu i bespoštednu borbu za opstanak i dominaciju, što znači da je nametnuto vladajućom životnom logikom. Kuberten ne polazi od aristokratske sredine koja podrazumeva kulturnu tradiciju i ekskluzivnost, već od društva kao prirodne sredine u kojoj vlada zakon prirodne selekcije. Otuda umesto oponašanja ekskluzivnih estetskih kanona, ponašanje koje je uslovljeno bespoštednom borbom za opstanak i koje nije ograničeno bilo kakvim normama predstavlja osnovni način vaspitanja čoveka. Kod Ničea sticanje gospodarskog karaktera uslovljeno je razvojem dioniske prirode i estetskog čula, dok se kod Kubertena gospodarski karakter stiče ponašanjem koje sponatno sledi logiku prirodne selekcije – iz čega sledi “usavršavanje” čoveka. Umetnost nije glavno sredstvo za razvoj dioniske prirode čoveka i jačanje njegove “volje za moć”, kao što je to slučaj kod Ničea, već je dekor primitivnom agonalnom telesnom aktivizmu koji je otelotvorenje duha monopolističkog kapitalizma. Kod Ničea je ukinuta mogućnost stvaranja normativnog modela vaspitanja koji može biti primenjen i na one koji ne pripadaju aristokratiji. Aristokratsko vaspitanje postaje privilegija vladajuće klase i kao takva neprelazna prepreka koja zauvek odvaja “elitu” od “masa”. Kuberten nudi potčinjenima “sportsku republiku” nastojeći da ih vaspita da, polazeći od prirode odnosa koji vladaju u sportu i koji odgovaraju prirodi odnosa koji vladaju u društvu, prihvate uspostavljeni društveni poredak nepravde. Stvaranje borbenog karaktera prestaje biti privilegija parazitskih klasa i postaje “pravo” potlačenih. Kuberten je svestan opasnosti koja iz toga proističe i zato u “davanju prava” radnicima da se sa svojim gospodarima takmiče na sportskom polju vidi samo privremenu meru koja, u kriznim trenucima za kapitalizam, treba da odvuče radnike sa polja političke borbe i očuva “društveni mir”.
Govoreći o helenskom kosmosu, Anica Savić-Rebac konstatuje da su ga Grci “mogli stvarati u prvom redu stoga što nisu znali za moderne jazeve između estetskog, etičkog i intelektualnog. Jedan nepodeljen čovek živeo je u sva tri carstva, nesvesno i ne misleći o mogućnosti tih jazeva…” (127) Niče govori u sličnom tonu. U nastojanju da stvori “sintetičkog čoveka” u odnosu prema fragmentizovanom čoveku, Niče u “antičkom čoveku” (128) vidi najviši tip čoveka jer je on bio najbliži, u liku olimpijskih bogova, svojoj kosmičkoj suštini. I Kuberten nastoji da se “obračuna” s izdeljenošću čoveka, koja je posledica podele rada, i da ga (re)integriše i na taj način “pomiri” sa postojećim svetom tako, što sakati sve ono u čoveku što može da ga uzdigne iznad postojećeg sveta i razvija do manijakalnosti ono što treba da omogući razvoj tog sveta. Umesto za čoveka kao univerzalno stvaralačko biće, Kuberten se opredeljuje za univerzalnu manipulaciju čovekom od strane poretka; umesto totalizacije sveta putem univerzalne slobodarsko-stvaralačke prakse čoveka, Kuberten insistira na totalizaciji sveta od strane vladajuće “elite” putem tiranske prakse i stvaranjem pozitivnog jednoumlja. Za razliku od Kubertena koji se oslanja na eskpanzivnu moć kapitalizma, Niče računa sa “energijom opšteg postajanja” koja se “penje do izvesnog vrhunca i ponovo pada u večitom kružnom kretanju”. Ova “volja za moć” izražava se u tumačenju, u vrsti utroška sile: – pretvaranje energije u život i “život na najvišoj potenciji” od sada se javlja kao cilj. Isti kvantum energije ima različito značenje na raznim stupnjevima razvića.” (129) Niče u umetnosti vidi najviši oblik “pretvaranja energije u život”. (130) Otuda za njega takav značaj ima muzika, pogotovu Vagner u čijim delima je Niče prepoznao veličanstvenu grmljavinu kosmičkih sila. Niče insistira na umetnosti kao stvaralačkom činu u kome dolazi do eksplozije afektivne prirode čoveka, dok Kuberten insistira na efektu koje umetničko delo ima na ljude: olimpijska estetika pojavljuje se kao “kulturna” forma za ritual oplodnje čoveka duhom kapitalizma. Kubertenovo prizivanje “besmrtnog duha antike” nema ničeg bitno zajedničkog sa Ničeovim principom “večnog vraćanja istog”. Niče je nastojao da pomiri apoloniski i dioniski princip; Kuberten je, kao odani Prokrustov sledbenik, “pomirio” Apolona i Dionisa tako što je Apolona lišio uma, a Dionisa Erosa. Rukovodeći se principom koristi, koji je operacionalizovan u pozitivističkoj maksimi savoir pour prevoir, prevoir pour agir, on instrumentalizuje ratio, ukida um, igračko, maštu, poetičko… Kuberten je blizak Rozenbergovim shvatanjima iz “Mita XX veka” u kome se ovaj obračunava s Dionisom kao bogom “ekstaze, sladostrašća, razularenog menadstva”, svega onoga što je strano “čistom” i “aseksualnom” rasnom biću Helena. (131) Niče ismejava, u vidu Kontovog filistra, uzornog (malo)građanina kao simbola modernog doba koji je sterilisan (nije u stanju da razmišlja, da voli, da se divi…) i čiji se život svodi na glumljenje nametnutih uloga. Radi se o čoveku koji odgovara Kubertenovom modelu “pozitivnog čoveka” koji je lišen uma i Erosa.
Ničeova filozofija odgovara Kontovom “pozitivnom stanju” utoliko što predstavlja obračun s “teološkom” i “metafizičkom” fazom u razvoju čovečanstva, kao i s kritičkim umom i idejom budućnosti. Za Razliku od Konta, Niče insistira na umetnosti i filozofiji i suprotstavlja se tiraniji činjenica. Niče je odlučni protivnik objektivističkog i apsolutizovanog naučnog znanja, kao izvora pozitivnog jednoumlja, koje se pojavljuje u odnosu prema čoveku i kome je čovek podređen. Polazeći od teze da je naučnik “ovca u carstvu saznanja”, (132) Niče kritikuje Tena i “druge Francuze” koji “istražuju ili misle da istražuju, a pri tom još nemaju merila vrednosti u rukama”, a u njihovom “padanju ničice pred “faktima”” vidi “jednu vrstu kulta”. U stvari, tvrdi dalje Niče, “oni nište postojeće ocene vrednosti”. (133) Kritikujući Sokrata Niče zaključuje: “Pravi život ne unapređuje se naukom: mudrost ne čini “mudrim”…” (134) Oslanjajući se na Konta i Le Plea, Kuberten insistira na pozitivističkoj nauci i Tenovom principu: “Taisons-nous, obeissons, vivons dans la science!” Za razliku od Ničeove “radosti saznavanja”, kod Kubertena dominira pozitivistički metod saznavanja koji je izražen u maksimi savoir pour prevoir, prevoir pour agir koji ima apriorni, instrumentalni i redukcionistički karakter, i čiji je cilj uklanjanje kulturnog nasleđa i stvaranje pozitivnog jednoumlja. Istovremeno, Kuberten nastoji da stvori pozitivni karakter i zato nastoji da pridobije čoveka iz dubine duše instrumentalizovanjem mitova i iluzije. Kubertenova olimpijska doktrina bi, po Ničeu, spadala u “licemerstvo lažnog naučnog duha”. (135)
Nastojanje da se ukine sve ono što posreduje između čoveka i sveta, i što sprečava čoveka da u svakodnevnom životu bude u jedinstvu sa svojim ljudskim moćima, predstavlja jednu od najplodonosnijih intencija Ničeove filozofije. U tom kontekstu Niče, slično Marksu, teži ukidanju sfera u kojima se od čoveka otuđuju njegove moći i “ostvarenju sintetičkog čoveka” u odnosu prema fragmentizovanom čoveku. “Volja za moć” postaje poziv na borbu za vraćanje izvornih ljudskih moći čoveku koje su otuđene od njega tokom vladavine hrišćanstva i u modernom dobu. Otuda Niče teži povratku u vreme u kome još nije došlo do odvajanja čoveka od sveta (kosmosa) i stvaranja normativnog kalupa koji postaje osnov za određivanje “ljudskog”. Naglašavajući da je u starom svetu vladao “gospodarskiji moral negoli što je današnji”, Niče konstatuje da je “antički čovek” do sada “bio jedini “uspeli čovek””. (136) I dalje: “Čovek se više nigde ne oseća kao u zavičaju, nego najzad žudi natrag tamo gde bi nekako mogao osetiti zavičaj, jer samo tamo i želi da mu bude zavičaj: a to je grčki svet!” (137) Nije slučajno što Niče veliča antičkog kao potpunog čoveka i prikazuje ga u romantičnom svetlu. On jeste bio neuporedivo puniji od modernog čoveka, budući da u antici ne postoji sfera nauke, tehnike, umetnosti, filozofije u kojima se od njega otuđuju njegove moći da bi se konfrontirale s njegovim prirodnim bićem. O tome Marks: “Univerzalno razvijanje individue, čiji su društveni odnosi kao njihovi vlastiti, zajednički odnosi podvrgnuti također njihovoj vlastitoj zajedničkoj kontroli nisu proizvod prirode, nego povijesti. Stupanj i univerzalnost razvoja snaga pri kojima ta individualnost postaje moguća pretpostavlja upravo proizvodnju na bazi razmjenskih vrednosti, koja tek se općenitošću otuđenja individuuma od sebe i od drugih proizvodi i općenitost i svestranost njegovih odnosa i sposobnosti. Na ranijim stupnjevima razvoja pojavljuje se pojedini individuum punije upravo zato što još nije razvio puninu svojih odnosa i suprotstavio je sebi kao od sebe nezavisne društvene snage i odnose. Kao što je smiješno čeznuti za onom prvobitnom puninom, isto tako je smiješno vjerovati da se mora ostati pri ovom potpunom ispražnjenju. Građansko shvaćanje nije nikad otišlo dalje od suprotnosti prema onom romantičarskom pa će ga stoga to romantičarsko shvaćanje kao legitimna suprotnost pratiti sve do njegovog blaženog kraja.” (138) Niče ukida posredovanje da bi vratio čoveku njegove otuđene moći, ali tako da njegova slobodarsko-stvaralačka sposobnost postaje od njega otuđena moć koja se u obliku “natčoveka” pojavljuje kao tiranska praksa. Ničeovo nastojanje da ukine fragmentizovanog i stvori “sintetičkog” čoveka postaje težnja za totalizacijom sveta – u kome nema mesta za slobodu, kao ni za ideju budućnosti – bespoštednim tlačiteljskim aktivizmom “natčoveka” kojim se čovek vraća svom kosmičkom prabitku. Kuberten ukida posredovanje da bi konačno ukinuo sve one ljudske osobenosti koje su u suprotnosti s modelom njegovog pozitivnog čoveka – da bi dobio “čisti materijal” (Hitler) sa kojim može da realizuje zahteve koje pred njega postavlja “progres”. Umesto Ničeovog “sintetičkog” čoveka, koji je ujedinio svoje (fragmentizovane) moći, Kuberten nudi pozitivnog čoveka koji je ispražnjen od Erosa, stvaralačkog, mašte: priroda kapitalističkog “progresa” postaje priroda čoveka. On, poput Ničea, ne nastoji da ukine sve oblike posredovanja između čoveka i njegovog života da bi se čovek oslobodio stega građanskog sveta, već da bi uklonio ograde vladajućoj klasi koje dovode u pitanje ostvarivanje njene potpune i konačne dominacije nad “stadom”. Oslanjajući se na pozitivizam i jezuitizam, kao i na duh kapitalističke ekspanzije, Kuberten je sa svojim pozitivnim čovekom doveo do kraja proces fragmentizovanja i pražnjenja čoveka. Njegov “novi čovek”, kao otelotvorenje maksime mens fervida in corpore lacertoso, lišen je kako svog prirodnog, tako i kulturnog bića. Kubertenovo apsolutizovanje progresističke prirode kapitalizma, u kojoj dominira kvantitet, oblik je u kome se “tehnička civilizacija” obračunava s prirodnim bićem čoveka. Nije slučajno što Kuberten inspiraciju za olimpijsku estetiku pronalazi na velikim industrijskim izložbama. On, poput nacista, insistira na “gvozdenom telu”, a u “miroljubivim estetama” vidi “telesne degenerike”. Za razliku od Ničea koji nastoji da reafirmiše kvalitet dajući prvorazredni značaj estetskom, Kuberten polazi od apsolutizovanog principa učinka i kvantitativnog sravnjivanja. Pri tome, princip “većeg napora” ne znači pasivizovanje i “gubljenje” energije na ograničavanje instinktivne prirode, već preobražavanje instinktivne prirode čoveka, pogotovu erotske energije, u osvajačko-tlačiteljski aktivizam – u nagon za dominacijom. Niče insistira na aristokratskom nasleđu kao osnovnom izvorištu “volje za moć”, dok “moderni” Kuberten u progresističkom duhu kapitalizma, koji se zasniva na razvoju dehumanizovane nauke i tehnike, vidi izvorište totalitarne moći buržoazije. Niče insistira na snagama koje čovek ima u sebi; Kuberten insistira na moćima koje su otuđene od čoveka u vidu nauke i tehnike i od njih stvara glavne poluge “progresa” – u rukama buržoazije. Nasuprot Ničeovom večnom vraćanju izvornoj ljudskosti (kosmičkom biću), Kubertenov “progres” put je u ništavilo i uništenje: olimpijska doktrina nije samo antislobodarska, već i antiegzistencijalna.
Umesto Kubertenove “dijalektike” koja je uspostavljena u “progresu” i Sokratove dijalektike koja je uspostavljena u mišljenju, (139) kod Ničea je uspostavljena dijalektika u “natčoveku” u vidu sučeljavanja apolonskog i dioniskog koje dovodi do razvoja njegove “volje za moć”. Ničeov “natčovek” model je aristokrate koji simbolizuje jedinstvo aristokratije kao gospodarske klase u odnosu prema sve brojnijem i politički (klasno) svesnijem “stadu”. Bogatstvo njegovih osobenosti čini punoću njegovog bića koje predstavlja sintetizovanu snagu “volje za moć”. Međutim, kod Ničea apolonsko i dionisko postoje kao dve od čoveka nezavisne moći: čovek nije njihovo izvorište, nego njihovo otelotvorenje. Ničeov “jedino uspeli” antički čovek u stvari je potpuno prazni čovek kome bogovi (privremeno) podaruju svoje osobenosti. Bogatstvo bogova i njihove sučeljene osobenosti, koje predstavljaju životnu snagu kosmosa, čine punoću ljudskog i njegovu dinamiku. U njemu se sučeljavaju dioniski i apolonski princip: život i oblik, kosmos i njegova ljudska forma su u jedinstvu. Otuda Niče ukida svaki normativni koncept koji posreduje između čoveka i kosmosa i koji ograničava njegovu “volju za moć”, i u tom kontekstu se obračunava sa Sokratom koji se pojavljuje kao simbol samopoimanja čoveka posredstvom umne sfere: sama “volja za moć” je ta koja proizvodi “ljudsko”. Međutim, Sokrat nije samo na prevaru, putem svoje “babičke veštine” (maieutika), izvukao čoveka iz njegove kosmičke materice, već je presekao pupčanu vrpcu koja ga je povezivala sa kosmosom i na taj način onemogućio dotok kosmičke energije u čoveka, čime ga je osudio na slabljenje i propast. Ničeov “natčovek” je homo natura (140) i kao takav svojevrsni kosmički “terminator” čiji je zadatak da uništi sve oblike posredovanja koji sputavaju dotok kosmičke energije u čoveka i na koje je preneta njegova životna snaga. Radi se o nastojanju da se svet očisti od naslaga istorije koja počinje sa Sokratom, koji je presekao životnu sponu sa kojom je čovek bio povezan sa kosmosom i na taj način označio početak njegove istorijske odiseje – koja ima antibiološki karakter. Tu ulogu Niče je poverio “novom plemstvu” koje je nosilac projekta “prevrednovanja” svih istorijski stvorenih vrednosti, budući da ono nije degenerisano radom i da je u njemu, putem njegove ratničke (tlačiteljske) aktivnosti, koja odgovara osnovnom kosmičkom zakonu, očuvana izvorna životna moć. Njen zadatak je da uništi sve što je “slabo” na zemlji i da se obračuna s emancipatorskim nasleđem čovečanstva koje predstavlja najgori oblik kosmičke patologije. Kubertenov “novi čovek” ima sličnu prirodu kao Ničeov “natčovek”: on je otelotvorenje tlačiteljskog duha parazitskih klasa i kao takav je oruđe sa kojim “progres” uklanja emancipatorsko nasleđe čovečanstva i omogućava nesmetani razvoj kapitalizma.
Bliskost između Kubertenove i Ničeove doktrine je u tome što obe insistiraju na “snaženju tipa, sposobnost za veliko htenje”. (141) Međutim, dok su za Kubertena “veliki ljudi” oni u kojima je otelotvoren “progres” koji je uslovljen ekspanzionističkom snagom monopolističkog kapitalizma, za Ničea su to oni u kojima u najvećoj mogućoj meri dolazi do izražaja bogatstvo oblika i protivrečnosti nagonskog bića čoveka. Dok je Kubertenov “novi čovek” kapitalistički mutirana zver, Ničeov “natčovek” je kosmičko biće u kome su uklonjene sve civilizacijske barijere koje ograničavaju dotok i dejstvo kosmičke energije. Za Ničea “volja za moć” nije oblik ispoljavanja prirodnih zakona evolucije u čoveku (“zakona jačega”, prirodne selekcije), kao što je to kod Kubertena, već se pojavljuje kao izraz kosmičke energije čiji je ekskluzivni nosilac aristokratija. Najviši izazov Ničeove euritmije je, kao i u antičkoj Grčkoj, biti u jedinstvu sa kosmičkim bićem, pri čemu dominira “osećanje sopstvene snage”. Nije slučajno što Niče preporučuje korišćenje droge: sve ono što omogućava razvoj afektivne prirode čoveka i kidanje lanaca, koji se pojavljuju u obliku istorijske i moralne (samo)svesti, sa kojima je civilizacija okovala afektivno biće čoveka, je dobrodošlo. Afektivna priroda čoveka postaje pupčana vrpca preko koje se kosmička energija “uliva” u “natčoveka” koji je delatna snaga “volje za moć”. “Večno vraćanje istog” vraćanje je (nat)čoveka svom kosmičkom (pra)biću, a to znači izvornoj i apsolutnoj “volji za moć” kao izrazu borbe za dominaciju u izvornom smislu. Ničeov “natčovek” otelotvorenje je kosmičkog poretka – najviši oblik u kome pulsira život i smrt, stvaranje i uništavanje – koji u sebi sadrži čitav kosmički svod koji je nekada pripadao olimpijskim bogovima: on postaje simbolično otelotvorenje delatne moći kosmičkog poretka na zemlji i kao takav njen gospodar, svojevrsni bogočovek koji posreduje između kosmosa i zemaljskog sveta. Preko totalitarne tiranske prakse “natčoveka” zemaljski poredak postaje realizacija kosmičkog poretka. Umesto božanske svetlosti, “natčoveka” napajaju kosmički zraci: “volja za moć” kosmički je “sveti duh” koji je otelotvoren u “natčoveku”. Otuda tolika samouverenost “natčoveka”: dok je Hrist predstavnik imaginarnog boga, Zaratustra je predstavnik kosmičkih sila. Niče je objavio smrt božanskog i ponovno rađanje kosmičkog poretka. Iluzorni svet, koji je postojao u glavama ljudi, zamenjen je stvarnim kosmičkim svetom koji “struji” u telu. Čovek nije samo ponovo progledao, već je nanovo doživeo svoje kosmičko biće. Dok je za Kubertena kapitalistički kosmos prirodna sredina njegovog “novog čoveka”, za Ničea Zaratustrina pećina simbolizuje kosmičku utemeljnost “natčoveka”: ona je njegov pravi dom.
Govoreći o Ničeovom shvatanju vremena po kome “mora prestati tiranija bivanja nad bitkom ako čovjek hoće da dođe do sebe sama u svijetu koji je istinski njegov vlastiti”, Markuze zaključuje: “Čovjek dolazi do sebe samo kad je transcendencija savladana – kad je vječnost postala prisutna ovdje i sada. Nietzscheova se koncepcija završava vizijom zatvorenog kruga – ne napretka, nego “vječnog vraćanja”.” (142) Niče ne pravi razliku između lažnog i istinskog bitka i ukida istorijsko bivanje koje se pojavljuje kao put oslobađanja radnih “masa” od tiranije parazitskih klasa. Istinski bitak ne podrazumeva samo “večno građenje kuće bitka” (Niče), već i to da ta kuća ne bude kazamat, već prostor ljudske slobode. Ničeovo “večno vraćanje konačnog” jeste “potpuna afirmacija životnih nagona” (Markuze), ali ne čoveka, već aristokratije oličene u “natčoveku”, s tim što je njen osnovni “životni nagon”, kao parazitske klase, pljačka radnih slojeva, a ne razvoj stvaralačkih moći ljudi: on proističe iz društvenog položaja, a ne iz nagonske strukture čoveka. Da bi oslobodio “volju za moć”, koja je “još zatvorenik” (Markuze) vremena, Zaratustra traži od svojih vernika da očiste sebe od emancipatorskog nasleđa čovečanstva, što znači svega što ih ograničava da tlače i desetkuju sve brojnije “stado”, a to pre svega znači od shvatanja da svaki čovek ima pravo na slobodu, da su svi ljudi jednaki i da svako treba da živi od svoga rada. Niče sa svojom kritikom hrišćanstva nastoji da ukine večnost koja je time što je “prenesena na transcendentalni svijet” postala “oruđe potiskivanja”, (143) i da uspostavi neposredno tlačenje “stada” od strane aristokratije pri čemu nestaje ideja pravednog sveta i svaka nada u pravedni svet. Ničeovo vraćanje večnosti “dobroj zemlji”, koje podrazumeva “vječiti povratak njezine djece, krina i ruže, sunca na gorama i jezerima, ljubavnika i ljubljenje, strepnje za njihov život, bola i sreće” (144) – predstavlja privilegiju gospodarske klase i znači konačno odricanje potlačenih od borbe za slobodu i pravdu: zemlja je “dobra” samo za one koji su nosioci tiranske moći. Insistiranjem na prenošenju večnosti s bivstovanja na bitak Niče ukida istoriju: svako treba da nađe sebe u postojećem svetu polazeći od svoje klasne, rasne i polne pripadnosti. Niče teži oslobađanju čoveka od istorije, ali mu ne pada na pamet da dovede u pitanje njeno nasleđe: klasno društvo, svojinske odnose koji se zasnivaju na vlasti minulog nad živim radom, kao i patrijalhalni poredak – koji su istorijski proizvod. Ničeov tubitak predstavlja reprodukovanje i ovekovečenje tlačiteljskih tradicija parazitskih klasa i obračun s emancipatorskim nasleđem čovečanstva koje pruža mogućnost za stvaranje pravednog sveta. On, poput Kubertena, nastoji da steriliše kapitalizam i uništi klicu novum-a koja je u njemu stvorena. Postojeća struktura društva postaje konkretno-istorijski nosilac Ničeovog apstraktnog bitka koji je utemeljen u kosmičkim procesima. Niče kritikuje vreme kao zatvorenost čoveka u prošlost, ali mu to ne smeta da idealizuje onu prošlost u kojoj nije došlo do pojave “stada” na političkoj sceni. On ne uklanja sve istorijske tragove, ali uklanja istorijski put i na taj način izbegava da odgovori na pitanje kako to da je “jedini puni čovek” antičke Helade postao pripadnik hrišćanskog “stada”? Ili, kakvo je to “jako vreme” – iz koga proističe slabo vreme? Radi se o političkom instrumentalizovanju istorijskog nasleđa i o nastojanju da se uništi vera čoveka u bolji svet. Ukidanjem ideje progresa Niče je ukinuo istoriju i budućnost i na taj način čoveka kao stvaralačko-slobodarsko biće. Niče, poput Kubertena, nastoji da zaustavi istoriju u trenutku kada je radnička klasa postala takva organizovana politička snaga koja je sposobna da ukine tiraniju parazitskih klasa i klasni poredak. Istorija ukazuje na to da volja za moć radnih “masa” uvek iznova nadjačava volju za moć tirana i da je njihova borba za slobodu osnovna odrednica istorije i istorijski oblik večnog vraćanja istog – u odnosu prema čemu Niče razvija svoju koncepciju. Nije slučajno što Niče nastoji da ukine istoriju: ona je “čarobno ogledalo” u kome se vidi put propasti parazitskih klasa i obrisi novog sveta u kome je ukinuta tiranija čoveka nad čovekom. Istovremeno, Niče koristi “bezvremenost” da bi se, poput Kubertena, obračunao s onim nasleđem istorije koje upućuje na to da nije samoživost, već društvenost suština instinktivne prirode čoveka. (145) Kuberten ukida večnost kao transcendenciju koja postaje “krajnja uteha otuđene egzistencije” (Markuze), i ona postaje sinonim za neprestano trajanje postojećeg sveta u kojem su mogući samo kvantitativni pomaci i njegovo “usavršavanje” koje se svodi na konačno uklanjanje emancipatorskog nasleđa čovečanstva i čišćenje čoveka od svih onih osobenosti (Eros, mašta, um) koje mogu da dovedu u pitanje postojeći svet.
Za Ničea kosmički zakoni dobijaju metafizički karakter; za Kubertena su to zakoni evolucije živih bića. I jedni i drugi nemaju transcendentalni, već imanentni karakter: oni čine život i čovek se ne odnosi prema njima, već je njihovo otelotvorenje i oblik njihovog dejstva. Istovremeno, ukidanjem transcendencije ukida se prošlost i budućnost koje nestaju u sadašnjosti: kod Kubertena je uspostavljeno napredovanje bez napretka, “progres” bez budućnosti. Što se tiče kritike transcendencije, ne sme da postoji bilo koja ideja koja nadilazi postojeći svet i koja može da postane osnov za uspostavljanje kritičko-menjalačke distance prema njemu. Hrišćanski logos i Ničeova koncepcija su dva oblika ukidanja istorije: u prvom slučaju bitak je sveden na apstraktni duh (bog); u drugom slučaju bitak je sveden na apstraktno telo (kosmos). Niče, poput Kubertena, briše istorijske tragove čoveka i sa prošlošću “kontaktira” jedino putem mitova. U tom kontekstu ideja o “večnom vraćanju istog” postaje stvaranje svojevrsnog misaonog vrtloga u kome treba da nestane ideja i težnja ka budućnosti. Niče je ukinuo istorijsku rodnost kapitalizma: on nastoji da uništi zametak novog sveta koji je, na temelju razvoja proizvodnih snaga i slobodarske borbe potlačenih, stvoren u građanskom društvu. Odbačeno je emancipatorsko nasleđe koje, u uslovima uspona “stada”, postaje ograničenje za radikalni obračun s potlačenima i istovremeno njihova ideja-vodilja za obračun s tiranijom moćnih. U tom smislu Ničeov nihilizam je produktivan: on teži da ukloni sve ograde volji za moć “natčoveku”, uključujući i kritički um. Umesto filozofiranja koje posreduje između osnovnog kosmičkog zakona i čoveka i uspostavlja svod koji sa svojim pravilima mišljenja, znanjem i normama izaziva sumnju, zamagljuje i zbunjuje – i na taj način sputava “volju za moć”, a samim tim opstanak moćnih – treba omogućiti da kosmičke sile neposredno napajaju svojom snagom “natčoveka” i vratiti čoveka kosmičkom izvorištu (koje je zamućeno sumnjom koju će posejati Sokrat, čija misao simbolizuje prodor demos-a na istorijsku scenu, a sa njim ideje o umnoj slobodi i jednakosti). U Ničeovoj teoriji dominira kosmičko vreme koje je određeno procesom stvaranja i uništavanja i koje nije izraz borbe suprotnosti, već je izraz pulsiranja kosmičke energije pri čemu dolazi do kvalitativnih promena: čovek je specifični oblik postojanja kosmičke energije. Uprkos tome što insistira na olimpijskim igrama kao “festivalu proleća” koji simbolizuje ponovno (večno) rađanje životne snage kapitalizma, kod Kubertena dominira mehaničko vreme koje se izražava u linearnom razvoju sveta koje se meri uvećavanjem materijalnog bogatstva parazitskih klasa, a u sportu se pojavljuje u obliku kvantitativnog uvećavanja rezultata (učinka). Čovek je lišen kvaliteta: njegova priroda određena je dehumanizovanim i denaturalizovanim “progresom”, pri čemu je rekord mera otuđenja čoveka od njegove ljudske biti.
Kod Ničea se samo prividno radi o koncepciji koja se protivi “dužnostima” (Sokrat, Kant) i koja insistira na slobodnom razvoju ljudskih moći. Niče se, u stvari, obračunava s ograničenjima koja se zasnivaju na umu i slobodi, i opredeljuje se za ograničenja koja nameće tiranski aristokratski poredak. “Namjesto autonomije uma stupila je samovolja nadčovjeka – to je bio put od Kanta do Nietzschea, što ga je opisalo 19. stoljeće” – konstatuje Vindelband. (146) Niče polazi od “natčoveka” koji je otelotvorenje destruktivnog kapitalističkog iracionalizma i njegovu prirodu proglašava za kosmičku prirodu (nat)čoveka. Otuda nagon za tlačenjem i uništavanjem postaje glavna antropološka osobenost čoveka. Niče teži uklanjanju svih prepreka koje su uspostavljene za razvoj tiranske volje za moć vladajućih parazitskih klasa – da bi se zaustavio uspon sve brojnijeg i politički svesnijeg “stada”. Otuda se treba obračunati s onom filozofijom, čiji su predstavnici Sokrat i “moralni bogalj” Kant, koja nastoji da uspostavi kriterijume za ljudsko delanje koji će poštovati određene opšte-ljudske vrednosti i biti obavezna za sve – koja će naći svoj izraz u nemačkoj klasičnoj filozofiji u vidu ideja uma i slobode, kao i u Kantovom “kategoričkom imperativu” i “Deklaraciji o ljudskim pravima” koja će nastati na valu Američke revolucije i biti potvrđena u Francuskoj građanskoj revoluciji.
Ničeova filozofija je “s onu stranu dobra i zla”. Po Ničeu, “slabi” su izmislili “dobro” da bi ograničili volju za moć i samim tim životnu snagu moćnih: “Prema tome, od iskona je bila osnovna tendencija slabih i prosečnih da oslabe jake i da ih svedu na nivo slabih: njihovo glavno oruđe u tome bio je moralni sud.” (147) “Dobro” je, dakle, sredstvo u borbi “slabih” za uništavanje moćnih, iz čega sledi da je “zlo” legitimno oruđe moćnih za očuvanje klasnog poretka. Niče: “Čovek koji nadmoćno gleda, želi baš obrnuto – sve veću vlast zla, sve veću emancipaciju čovekovu od skučenog i bojažljivog moralnog sputavanja, porast snage, kako bi čovek mogao staviti u službu najveće prirodne sile – afekte.” (148) Obračun s moralom postaje obračun s preprekama koje sputavaju dotok kosmičke energije u čoveka i na taj način slabe njegovu “volju za moć”. Kod Ničea postoji borba između dobra i zla, ali se ona nalazi s onu stranu hrišćanskih moralnih postulata i slobodarske borbe potlačenih. Za njega dobro je sve ono što doprinosi razvoju volje za moć njegovog “natčoveka”, a zlo sve ono što ograničava tu moć. Kada Niče kaže da je njegov “natčovek” – “zlo biće”, on polazi od hrišćanskih kriterijuma, dok je po kriterijumima njegove doktrine “natčovek” uzvišeno biće jer se pojavljuje kao otelotvorenje najvišeg stupnja u razvoju kosmičke energije. Otuda jedna od najvećih opasnosti koja vreba moćne je da prihvate zahtev za “dobrotom” – jer to ugrožava njihov opstanak. Niče stavlja bogatašku “elitu” iznad morala, ali ne i pripadnike “stada”: “Mi smo s onu stranu dobra i zla – ali mi zahtevamo bezuslovno čuvanje morala stada” – konstatuje principijelni “imoralist” Niče. (149) Bespogovorno podnošenje tlačenja predstavlja najviši moralni izazov za potlačene. Ovde se Niče pojavljuje kao propovednik ideologije trpljenja i u tom smislu kao zadrti hrišćanski moralist. I Kuberten odbacuje zahtev za pravdom, slobodom i jednakošću i bespoštedno se obračunava s nadom i verom u bolji svet. Snaga moćnih izvorište je njihovih privilegija: pravo i pravda su ukinuti. Kuberten, poput Ničea, upućuje rigidne moralne zahteve potlačenima da bi oni bespogovorno prihvatili njihov potčinjeni društveni položaj, istovremeno kada vladajuću “elitu”, koja pred sobom ima “više ciljeve”, oslobađa svake moralne odgovornosti za njene postupke. Umesto zahteva za “dobrotom”, zahtev za “ispravnim” delanjem, koji se svodi na učvršćivanje vladajućeg položaja i globalnu ekspanziju, postaje najviši “moralni” izazov za bogatašku “elitu”.
Niče, poput Kubertena, odbacuje hrišćanstvo jer se pokazalo da ono više nije efikasno sredstvo za držanje radnih masa u pokornosti, a njegovo učenje sadrži elemente koji bude nadu potlačenima u bolji svet. Ničeov usklik “Bog je mrtav!” znači da “novo plemstvo” ne treba više da računa sa hrišćanstvom u obračunu sa “stadom”, već da se osloni na ogoljenu “volju za moć” koja proističe iz vrhovnog kosmičkog zakona: “zakona jačega”. “Smrt boga” ne označava rađanje slobodnog čoveka, nego novo ropstvo i uništenje nade u pravedni svet. Svemoć boga zamenjuje bezuslovna i fatalna svemoć “natčoveka”: mač zamenjuje krst. Ničeov napad na hrišćanstvo i crkvu, upravo sa aspekta njegove političke teorije, promašuje cilj budući da je crkva bila ne samo duhovni, već i najvažniji politički oslonac aristokratskog poretka koji je težio da ima apsolutnu moć nad potlačenima: hrišćanstvo kao laž moćnih postaje, po Ničeu, istina slabih. Nikada hrišćanstvo nije ograničavalo samovolju moćnih, već je bilo način njihovog obogotvorenja. Najstravičniji zločini učinjeni su pod znamenjem krsta: čitavi narodi istrebljeni su i pobijeni milioni pripadnika “stada” koji su se drznuli da se suprotstave hrišćanstvu upravo od strane Ničeove aristokratije, na čiju se genocidnu praksu poziva i Niče u nastojanju da se obračuna sa sve brojnijim radnicima. Što se tiče Ničeovog veličanja renesanse kao “jakog vremena”, treba reći da je upravo tom periodu crkva dala poseban pečat. Katolička crkva je u tom periodu bila generator zla koje se obrušavalo na “stado” i njegove najbolje umove: masovna pogubljenja, bestijalni obračuni s pobunjenim seljacima, zavere, izdaje, jeziva mučenja, krvavi obračuni velikaša, ratovi, bolesti, glad, očaj… Zločin u renesansnoj Italiji postao je osnovni način života. Međutim, Niče se obračunava s hrišćanstvom u vremenu u kome dolazi do klasnog osvešćivanja i političkog organizovanja radnih slojeva, i u njemu prepoznaje ideje koje mogu da postanu politička platforma za objedinjavanje potlačenih u njihovoj borbi protiv tiranije parazitskih klasa. Niče u hrišćanstvu vidi duhovno izvorište socijalističke misli: “Jevanđelje je vest da je najnižima i siromašnima otvoren put ka sreći – da čovek ima samo da se oslobodi svih institucija, tradicija, i tutorstva viših klasa: utoliko pojava hrišćanstva nije ništa drugo do tipično socijalističko učenje.” (150) Niče se, poput Kubertena, obračunava s hrišćanskom lažnom nadom u “bolji svet” na nebu, zato da bi uništio nadu ljudima u bolji ovozemaljski svet. On se u formi obračuna s hrišćanstvom obračunava i s Francuskom građanskom revolucijom u kojoj vidi “čedo i nastavljača hrišćanstva”, čiji je “instinkt uperen protiv kaste, protiv otmenih, protiv poslednjih privilegija.” (151) On koristi hrišćanske podvale, kao što je ideja o “jednakosti pred bogom”, da bi se obračunao s idejom o jednakosti ljudi u društvu svodeći je na zahtev za jedoobraznošću. Ono što Niče, kao i Kuberten, zahteva je duhovna integracija parazitskih klasa radi konačnog obračuna sa sve brojnijim i organizovanijim radnim slojevima koji postaju politička snaga koja može da detronizuje parazitske klase. Otuda se Niče ne oslanja na boga, već na kosmičke sile: ništa ne sme da sputa volju za moć parazitskih klasa i treba se obračunati sa svakom mišlju koja budi nadu potlačenih u bolji svet. Niče ukida hrišćanski duhovni svod – koji se pojavljuje u obliku “boga”, “Hrista”, “svetog duha”, “đavola”, “pakla”, “raja” i sl. – i uspostavlja svoj duhovni svod u vidu “kosmičke energije” i “kosmičkih zakona”. On otima od popova “stado” i daruje ga svome “natčoveku” koji se pojavljuje u obliku nemilosrdnog kosmičkog tiranina. Niče se u formi obračuna s hrišćanstvom obračunava s idejom o istinskom svetu: “Od kardinalne je važnosti da se raščisti sa istinskim svetom. To je najveće sumnjalo i umanjivač vrednosti sveta koji mi predstavljamo: to je bio do sada naš najopasniji atentat protiv života.” (152) Nastojanje da se ubije nada i vera potlačenih u pravedni svet predstavlja zajedničku karakteristiku Ničeovog i Kubertenovog učenja.
Kao što Kuberten prisvaja rezultate stvaralačke moći radnih “masa” i od njih nastoji da stvori ekskluzivno sredstvo buržoazije za njihovo tlačenje, tako Niče prisvaja rezultate slobodarske borbe “stada” i od njih stvara sredstvo kojim će se izvojevati konačna pobeda “novog plemstva”, otelotvorenog u “natčoveku”, nad “stadom”. Ničeov “natčovek” postaje oblik u kome se slobodarsko-stvaralačke moći čoveka pretvaraju u tiransku moć parazitskih klasa. On je novi pokušaj obogotvorenja od čoveka otuđene moći koja je detronizovala crkvu i koja je u stanju da stvori novi svet u kome nema mesta za staro ili “novo plemstvo”. Sve ono što Niče nastoji da dodeli svom “natčoveku” najbolji pripadnici “stada” stvorili su davno pre Ničeovog Zaratustre i na taj način dokazali da umeju da nađu svoj put i idu dalje. Mnogi slobodarski umovi, poput Getea, Fojerbaha i Marksa, u čoveku su prepoznali natčoveka, ali ne tiranina, već slobodara koji je u stanju da se obračuna s hrišćanskim dogmama i stvori svet po svom ljudskom liku. Upravo u borbi protiv crkve ljudi su stasali i dokazali da nisu “stado”. Zato Niče ne govori o istorijskoj borbi protiv hrišćanstva čiji su simbolični izdanci Kopernik, Galilej i mnogi drugi koji su, poput Đordana Bruna, završili na lomači ili vešalima. Niče se bespoštedno obračunava sa socijalistima koji su do kraja radikalizovali obračun s hrišćanstvom – polazeći od Marksovog stava da je religija “opijum naroda” – odbijajući da i dalje budu “ovce” koje će novi gospodari musti i šišati po svojoj volji. Što se tiče Kubertena, on se ne odriče katoličke crkve jer u njoj vidi političkog saveznika u borbi protiv proletarijata, ali se samo po potrebi poziva na boga, istovremeno odbacujući hrišćanstvo kao ideologiju koja nije bila u stanju da spreči nastanak građanskih revolucija i da odvuče proletarijat sa polja političke (slobodarske) borbe. Dok se Hrist pojavljuje kao predvodnik potlačenih u otporu moćnima, Kuberten se pojavljuje kao duhovni predvodnik nove “gospodarske rase” koja treba da se zauvek obračuna s emancipatorskim nasleđem čovečanstva. Kuberten u Zaratustri, kao i u katoličkoj crkvi, ima rivala, ali i saveznika: oni se bore između sebe za vođstvo, ali i svi zajedno za očuvanje klasnog društva. I Niče je, poput Kubertena, bio uveren da njegova filozofija “donosi pobedonosnu misao, od koje najzad moraju propasti svi ostali sistemi misli”. (153) Ničeov “Zaratustra” je jevanđelje parazitskih klasa, u odnosu prema “Bibliji” koja je, po Ničeu, jevanđelje “stada”. On poziva na obračun “zla”, koje je otelotvoreno u aristokratiji, s “dobrim”, koje je otelotvoreno u “stadu”. “Imoralist” Niče ide tako daleko da, poput Kubertena, nudi svoje usluge evropskoj oligarhiji: “Evropski vladari bi zaista valjalo da razmisle mogu li se lišiti naše potpore. Mi imoralisti danas smo jedina moć kojoj nisu potrebni saveznici da bi pobedila: zato smo neuporedivo najjači među jakima.” (154) To je tvrdio i Kuberten koji je proglasio olimpizam za najvišu religiju XX veka. Međutim, samo postojanje Ničeove koncepcije upućuje na njenu neistinitost: čemu Zaratustra ukoliko je kosmička moć neprikosnovena? Isto je i sa crkvom: ukoliko je božja volja sveprisutna i svemoćna postojanje crkve je besmisleno. Kubertenova olimpijska doktrina ima isti problem: čemu MOK ukoliko je “progres” neminovan i nezaustavljiv? Sve tri koncepcije nemaju prosvetiteljski, već dogmatski karakter: njihov osnovni zadatak nije da stvore umne ljude koji teže istini, već fanatike koji će bespogovorno slediti uputstva svojih duhovnih vođa. Tome je potčinjena i njihova retorika: popovi, Zaratustra i Kuberten drže propovedi sa kojima se ne obraćaju razumu, već “srcu”, što znači da pokušavaju da pridobiju čoveka iz dubine njegovog bića za ostvarivanje zadatih ciljeva. Radi se o “veštini zavođenja” koja se zasniva na instrumentalizovanom umu koji je privilegija i kao takva sredstvo “elite” za očuvanje vlasti nad “stadom”. Međutim, Ničeova poetizovana retorika otvara mogućnost za postavljanje bitnih pitanja, i u tom smislu se nalazi daleko iznad Kubertenove “Ode sportu“, kao i njegove olimpijske doktrine. Za Ničea “pevanje” je izvorni oblik mišljenja koje ne sputava razvoj afektivne prirode čoveka i omogućava razvoj njegove “volje za moć”. On u filozofskom jeziku ne vidi samo ograničenje da se iskaže celovitost ljudskog bića, već i da se ovlada celokupnim bićem čoveka. Mudrac i prorok Zaratustra ne pojavljuje se u filozofskoj, već u estetskoj odori sa kojom se uklanja svaka mogućnost provere zasnovanosti i istinitosti njegovih stavova. Niče je protiv dijaloškog, kauzalno-eksplikativnog, spekulacije, “unutrašnjeg čula”, “intelektualnog opažaja”, “stvari po sebi”, mistike, metafizičkog – svega onoga što se pojavljuje kao prepreka između kosmosa i afektivne (delatne) prirode “natčoveka”. Težnja ka istini kao umna aktivnost jalov je posao koji u konačnom samo potvrđuje ograničnost i besmislenost same umne delatnosti. Ne težnja ka istini, već ka uvećavanju “volje za moć”, a to znači obezbeđivanje neprikosnovene vlasti parazitskih klasa, predstavlja suštinu Zaratustrine misije. Niče nije napisao svoja dela sa namerom da razvije filozofiju, već da pridobije i fanatizuje pripadnike parazitskih klasa da krenu u konačni obračun sa sve brojnijim i politički aktivnijim “stadom”: Zaratustra je poslednji filozof. U osnovi se radi o psihološkoj manipulaciji koja po svojoj celovitosti prevazilazi klasičnu hipnotičku seansu: pesnički izraz postaje način prodiranja u podsvest da bi se u biće čoveka utisnule određene poruke koje treba da postanu putokaz za njegovo delanje – bez mogućnosti racionalne provere. Zaratustra nastoji da, poput hrišćanskih demagoga, svojim usamljeničkim patosom uspostavi emotivnu bliskost sa slušaocem (čitaocem) i na taj način stvori klimu poverenja sa kojom će se ukloniti svaka racionalno zasnovana sumnja i obezbediti nesmetani prolaz njegovih poruka u dubinu ljudskog bića. Suština izlaganja nije prosvećivanje, već ovladavanje celokupnim bićem čoveka i njegovo fanatizovanje. Simbolika je probrana i ima instrumentalni karakter. Istovremeno, umetnički karakter Ničeovog filozofiranja u Zaratustri odgovara njegovom nastojanju da putem umetnosti razvije afektivno biće čoveka na taj način, što će ukloniti sve oblike posredovanja koji sprečavaju dotok kosmičke energije u čoveka koja je motorna snaga “volje za moć”. U tom kontekstu Niče nastoji da prevaziđe fragmentizovanog i stvori “sintetičkog” čoveka koji će biti u stanju da doživi svoje celovito biće.
Niče u podnaslovu svoje knjige “Tako je govorio Zaratustra” poručuje da je to “knjiga za sve i ni za koga”, ali je ona upućena onima koji imaju razvijeno umetničko-filozofsko čulo, a ne “životinjama iz stada” koje su ostavljene na milost i nemilost (otuđenom) radu koji sakati njihovo umetničko čulo i um. Ničeov Zaratustra je svetionik koji zrači svetlošću koja prodire samo u biće odabranih i predstavlja najvažnije sredstvo za njihovo duhovno i telesno sjedinjavanje: stvoriti od aristokratije ekskluzivnu organsku zajednicu jedan je od prevashodnih zadataka Ničeove filozofije. Ukoliko se ima u vidu osnovna intencija Ničeovog dela, “čisto” filozofsko razmatranje i izlaganje Ničeove misli unapred je osuđeno na propast jer ono specifično i neponovljivo u Ničeovom delu ostaje van domašaja hladnog umovanja. Dosledno sledeći duh Ničeovog dela može se doći do sledećeg postulata: da bi se mislilo o Ničeovom delu, potrebno je misliti sa Ničeom; da bi se mislilo sa Ničeom, potrebno je doživeti Ničea.
