U nastojanju da izgradi pozitivnog čoveka, Kuberten je odbacio osnovne principe na kojima se zasniva starogrčka paideia u kojoj je do najvišeg izražaja došlo humanističko nasleđe helenske civilizacije – koje je bilo i ostalo jedan od najvažnijih izvorišta samosvesti modernog čoveka.
Antička paideia ima religioznu prirodu. Kosmos u kome vladaju bogovi i mit o božanskoj prirodi čoveka predstavljaju osnov ljudskog samoprepoznavanja i duhovni okvir postojećeg sveta koji se ni u mislima ne sme preći. Otuda zahtev za “samosavlađivanjem” čini suštinu principa gnothi seauton iz koga proističu opšti postulati antičke paideia-e: “ništa odviše” (meden agan); “mera je ono najbolje” (metron ariston); “drži se granice” (peras epitelei); “prikloni se pred božanstvom” (proskynei to theion); “savlađuj ambiciju” (thymou kratei). (20) Govoreći o Aristotelovoj filozofiji Mihailo Đurić konstatuje: “Po sebi se razume da ovaj zahtev za razvijanjem samosvesti, ovaj zahtev za osmišljavanjem vlastitog postojanja putem samoograničavanja ima dublji religiozni smisao. U okviru Apolonove religije, pitanje odnosa prema samom sebi bilo je nerazdvojno povezano s pitanjem odnosa prema višem od sebe.” (21) Kubertenova olimpijska doktrina predstavlja odbacivanje religioznog osnova antičke paideia-e. Njegova “utilitarna pedagogija” najviši je oblik u kome se pojavljuje ideologija ekspanzionističkog i progresističkog duha kapitalizma. U principima antičkog gnothi seauton Kuberten s pravom vidi (normativne) granice praksi buržuja koga tera napred nezajažljiva glad za sticanjem bogatstva, a samim tim granice “progresu”. “Osmišljavanje vlastitog postojanja putem samoograničavanja” najgore je svetogrđe za Kubertenovog “pozitivnog” buržuja.
Shvatanje kosmosa kao harmonične, geometrijski ustrojene celine u kojoj je uspostavljeno potpuno jedinstvo delova sa celinom, osnov je antičkog shvatanja mesta čoveka u kosmosu, a samim tim i njegovog bića kome odgovara pedagoški model koji je slika čoveka gledano iz kosmičke perspektive, i kao takav je najviši religiozni i životni izazov. Duhovna i telesna veza čoveka sa kosmosom osnovna je pretpostavka za dovođenje čoveka u potpuni sklad sa kosmosom, a to znači dosezanja do njegove prirode u kojoj se ogleda njegova ništavnost i svemoć bogova. Antičkom shvatanju kosmosa i kosmičke suštine čoveka odgovara holistički pristup čoveku kao jedinstvenom telesnom, etičkom i estetskom biću, iz čega sledi princip harmoničnog razvoja ljudskih moći koji predstavlja jedan od osnova antičke euritmije. Istovremeno, telesno vežbanje postaje svojevrsna služba bogovima, na šta ukazuje i sam Kuberten tvrdeći da je antički atleta “oblikujući svoje telo vežbanjem kao što vajar oblikuje kip” – “iskazivao poštovanje bogovima”. (22) Dominira duhovnost telesnog pokreta koja proističe iz “religioznog osećanja” koja prožima čitav život. Umesto insistiranja na mišićavom telu, kao što je to slučaj kod Kubertena, najviši izazov za telesno vežbanje je geometrijski ustrojena telesna proporcija koja odgovara idealu zatvorenog i konačnog sveta i koja predstavlja osnov rasnog samoprepoznavanja Helena. Vladajući model telesnog i duhovnog, kao i sam princip harmoničnog razvoja telesnog i duhovnog, izvedeni su iz vladajućeg pogleda na svet koji je proisticao iz same biti helenskog društva i nastojanja da se očuva uspostavljeni poredak: antička kultura telesnog imala je konzervativni karakter. Ukratko, telesni razvoj podrazumeva duhovni i karakterni razvoj, odnosno, postaje način vaspitavanja čoveka. U helenskom svetu pojavljuju se prvi obrisi pedagoškog modela koji će se u modernom dobu razviti u obliku “telesne kulture” koji, razume se, ima svoj pravi smisao samo u kontekstu ukupne helenske kulture, odnosno, konkretnog totaliteta helenskog društva. Imperijalistički buržuj nije otelotvorenje antičkog kosmosa u kome dominiraju bogovi koji simbolizuju unutrašnje bogatstvo i konfliktnost ljudske prirode, već predstavlja otelotvorenje duha kapitalizma koji sakati čoveka i svodi ga na one osobenosti koje pružaju mogućnost za ekspanziju kapitalizma. Telo je u jedinstvu sa osvajačko-tlačiteljskim karakterom: čovek je “očišćen” od svih onih osobenosti koje mogu da ga zaustave da grabi napred, kao i da uspostavi kritičku distancu prema postojećem svetu i stvori ideju boljeg sveta. Sport i telesni dril postaju oruđa sa kojima se čovek prikiva za postojeći svet.
Od prvorazrednog značaja za razumevanje antičkog “čovekobivstva” je to što je “čovek čija se slika otkriva u delima velikih Grka politički čovek. (…) Najveća dela helenstva su spomenici jedinstveno veličanstvene državotvornosti za koju se borba neprekidno vodi kroz sve stupnjeve razvitka, od herojstva Homerovih pesama do Platonove autoritarne države vladara-znalaca, u kojoj individuum i socijalna zajednica na tlu filozofije biju svoju poslednju bitku. Budući humanizam mora se bitno orijentisati prema toj osnovnoj činjenici u karakteru svekolikog grčkog vaspitanja da su humanitet, “čovekobivstvo”, Grci stalno bitno vezivali za svojstvo čoveka kao političkog bića.” (23) Kuberten odbacuje Aristotelov pojam humanitas-a u kojem je čovek odvojen od životinje državnošću. (24) Polazište njegove doktrine nije božanski ustrojeni kosmos, ni polis u kome dominiraju ljudski zakoni, već društvo kao životinjski čopor u kome se mesto pod suncem obezbeđuje stalnom i bespoštednom borbom za opstanak. Kubertenov čovek (buržuj) nije političko biće, već viši oblik zveri, zver nad zverima, koja je otelotvorenje ekspanzivne snage monopolističkog kapitalizma. Iz njegovih očiju izbija, kao kod nacističkog “natčoveka”, pogled “veličanstvene zveri” (Hitler) koja je spremna da na znak svojih gospodara ščepa žrtvu.
Humanizam je, po Jegeru, još u antičkom dobu shvatan kao “oznaka za ideju čovekovog obrazovanja”. Za novo doba, “pojam humanizma počiva na svesnoj vezi našeg obrazovanja sa klasičnom starinom. A ta veza, opet, zasnovana je samo na činjenici da naša ideja “opšteg” čovekovog obrazovanja vodi poreklo upravo iz antičke civilizacije”. (25) Nastojeći da istakne specifične osobenosti Grka u odnosu prema Orijentu, Jeger zaključuje: “Njihovo otkriće čoveka nije otkriće subjektivnog ja, nego je sticanje svesti o opštim bitnim zakonima čoveka. Duhovni princip Grka nije individualizam nego “humanizam”, ako je dozvoljeno tu reč svesno upotrebiti u tom njenom izvornom antičkom smislu. Humanizam dolazi od humanitas. Ta reč je kasnije, od vremena Vara i Cicerona, dobila i drugi, viši i stroži smisao, pored starijeg i vulgarnog značenja humanitarnoga, koje ovde ne dolazi u obzir: ona označava vaspitanje čoveka za njegov istinski oblik, za pravo čovekobivstvo. To je prava grčka paideia, takvu kakvu je jedan rimski državnik osećao kao uzor. Ona ne polazi od pojedinca nego od ideje. Iznad čoveka kao bića čopora, kao i iznad čoveka kao navodno autonomnog ja stoji čovek kao ideja, i tako su na njega stalno gledali Grci kao vaspitači, a i kao pesnici, umetnici i istraživači. Ali čovek kao ideja znači: čovek kao opštevažeća i obavezujuća slika roda. Davanje pečata pojedincu oblikom zajednice, koje smo spoznali kao bit vaspitanja, kod Grka sve svesnije polazi od takve slike čoveka i, u borbi koja se ne smiruje, najzad dovodi do takvog filozofskog zasnivanja i produbljivanja problema vaspitanja kakvo, u pogledu principijelnosti i sigurnosti cilja, inače nigde nije postignuto.” (26) Kuberten ne polazi od “autonomnog ja” ni vrednosnog modela čoveka, već od klasnih osobenosti buržoazije i radnika koje su stečene u procesu evolucije: buržuj ima osobenosti zveri, a radnik osobenosti preživara – struktura životinjskog sveta osnov je strukture društva. Moderni olimpizam kao “kult humanosti” (postojećeg sveta) ne zasniva se na veri u određene nadljudske ili opšteljudske vrednosti, već na življenju u postojećem svetu koje se svodi na neprestanu borbu za dominaciju i opstanak. On ne “označava vaspitanje čoveka za njegov istinski oblik, za pravo čovekobivstvo”, već nastoji da uništi sve ono u čoveku što mu pruža mogućnost da stvori predstavu o sebi kao čoveku i stekne slobodarsko dostojanstvo. Kuberten odbacuje “ideju čovekove prirode” do koje su prvi došli sofisti, (27) a samim tim i teoriju obrazovanja koja se na toj ideji razvila. Čovek po Kubertenu nema specifičnu prirodu. On polazi od prirode, ali pojam fysis-a vezuje za životinjski svet, a ne za čoveka, kao što je to bio slučaj u sofistici. “Životinjska” priroda čoveka ne propisuje pravila koja treba poštovati, već sadrži ograničenja koja treba prevazići. Radi se, naime, o tome da je čovek “lenja životinja” što upućuje na ograničenost izvornog (životinjskog) karaktera čoveka. Glavni zadatak Kubertenove “utilitarne pedagogije” nije oplemenjivanje (kultivisanje) životinjske prirode čoveka, već njen razvoj putem telesnog drila (princip “većeg napora”) sa kojim se potiskuje i degeneriše instinktivna priroda čoveka i razvija bespoštedni osvajačko-tlačiteljski karakter.
U antičkoj paideia-i vaspitanje i obrazovanje čine nerazdvojnu celinu. Polazište je ideal čoveka u odnosu prema kome se određuje ispravnost ljudskog delanja – koji je simbolično otelotvorenje vladajućih društvenih odnosa i vrednosti koji čine izvorište antičke religije i koji predstavljaju osnov rasnog samoprepoznavanja Helena. Čovek kao biće u koje su bogovi udahnuli svoje raznovrsne božanske moći i nastojanje da se uspostavi njihovo harmonično međudejstvo, izvorište je univerzalnih pedagoških principa koji su sredstvo za karakternu, duhovnu, intelektualnu i telesnu izgradnju čoveka kao celovite ličnosti. Na toj osnovi razvio se kako aristokratski pedagoški model, koji je dominirao u helenskom “srednjem veku”, tako i građanski model vaspitanja, začet od strane sofista, koji će postati, s prodorom demos-a na političku scenu Helade, vladajući oblik vaspitanja i koji će svoj najviši i najsistematičniji oblik dobiti u Platonovoj i Aristotelovoj filozofiji. Govoreći o antičkoj paideia-i Kuberten konstatuje: “Mišići su dobili zadatak da obave posao moralnog vaspitača. To je, u modernim uslovima, primena jednog od najkarakterističnijeg principa starogrčke civilizacije: stvoriti od mišića najvažniji faktor u moralnom obrazovanju”. I dalje: “… nije duh taj koji stvara karakter, već telo. Čovek antike je to znao, a mi to s dosta muke ponovo učimo”. (28) Nikada u Heladi nisu “mišići bili vaspitači”, kao što to tvrdi Kuberten. Ta teza treba da stvori iluziju o ne-normativnom karakteru antičke paideia-e, koja treba da pribavi “helenistički” legitimitet njegovoj “utilitarnoj pedagogiji” – koja insistira na vaspitanju bez obrazovanja. I u modelu vaspitanja antičke ratničke aristokratije, uprkos tome što je telesna snaga bila glavna odlika arete kolenovića, poštovanje zadatog vrednosnog (religioznog) modela, kao i običaja, predstavlja najviši imperativ. Što se tiče građanskog vaspitanja, Platonov stav da “spremno telo ne može svojom valjanošću učiniti dušu dobrom i izvrsnom dok, obrnuto, izvrstan duh može pomoći telu da se usavrši”, (29) na najsažetiji način izražava osnovu građanske arete. U svojoj analizi helenske kulture Mozes Hadas ističe izvanredno značajnu razliku između paideia-e kao “odgoja” (Bildung) i “treninga” kao njegove suprotnosti. Homerovi junaci bili su svesni da noblesse oblige i da mora da savladaju viteško držanje i vitešku savršenost u koju nije spadalo samo biti dobar na delu (u borbi), već i na rečima. Hadas navodi primer vaspitanja Odisejevog sina Telemaha od koga se nastoji napraviti “aristokrata koji je svestan svoje odgovornosti”. U tom smislu se o Homerovom delu može govoriti kao o “bibliji Grka”. (30) Kubertenov “kult humanosti” podrazumeva vaspitanje (stvaranje karaktera) bez obrazovanja, što jasno upućuje na to da on odbacuje humanističko nasleđe antike. Kod njega nema bilo kakvog normativnog posredovanja između čoveka i sveta. Glavno sredstvo za vaspitavanje deteta su “okolnosti”: čovek je od detinjstva zagnjuren u postojeći svet u kome vlada bespoštedna borba za opstanak. Ne razvoj čoveka kao kulturnog bića, već razvoj bespoštednog borilačkog karaktera uništavanjem ljudske samosvesti predstavlja osnovnu intenciju Kubertenove “utilitarne pedagogije”. Otuda u izvornoj Kubertenovoj “utilitarnoj pedagogiji” nema mesta za gimnastiku, dok (“francuski”) boks dobija prvorazrednu ulogu u vaspitavanju buržoaske mladeži. Kuberten je neprestano sakatio antičku duhovnost da bi, kao i nacisti, došao do čoveka koji nije “opterećen” umom i duhom – koji mogu da budu prepreka za uspostavljanje potpune dominacije vladajućeg poretka nad čovekom. “Besmrtni duh antike” ne predstavlja kulturni most koji spaja moderno sa helenskim društvom, već sredstvo za uspostavljanje neposredne veze između osvajačko-tlačiteljske prakse antičke rodovske aristokratije i imperijalistički nastrojene buržoazije.
Princip “lepog i dobrog” (kalokagathia) predstavljao je u helenskom društvu najviši izazov kako za aristokratski, tako i za građanski model vaspitanja. Govoreći o kalokagatiji, Miloš Đurić konstatuje da se radi o “specifičnom helenskom pojmu robovlasničke klase” koji podrazumeva “telesnu lepotu udruženu s moralnim zdravljem”. I dalje: “Ovaj pojam pokazuje da Heleni ne behu ni etički ni estetički jednostrani: lepo i dobro poklapaju se u najvišoj instanciji, tako da se oni pojavljuju kao narod koji je u svojoj estetici u isti mah i etičan, a u svojoj etici i estetičan”. (31) Kalokagathos-a krasilo je snažno i skladno razvijeno telo, inteligencija, obrazovanje, duhovnost, osećanje odgovornosti za zajednicu, kao i aktivno sudelovanje u javnom život. (32) Radi se o atinskom modelu vaspitanja u kome dolazi do prožimanja telesnog i estetskog sa intelektualnim i moralnim. Kritikujući Lakonce zbog jednostranog telesnog vaspitanja Aristotel zaključuje: “Prema tome, na prvom mestu treba da stoji plemenito junaštvo, a ne divljačnost. Jer niti je vuk niti i jedna druga zver u stanju da pruži lepu borbu. To može samo dobar čovek. Oni koji dopuštaju da se dečaci suviše razviju u tom pravcu, zanemarujući neophodno obrazovanje, stvaraju uistinu od njih obične radnike sposobne samo za jednu građansku dužnost, pa i u tome su, kako smo rekli, gori od drugih.” (33) Antičko shvatanje sveta i položaja čoveka u njemu misaoni je i duhovni osnov antičkog odnosa prema ljudskom telu. Ne bezumni i neduhovni agonalni telesni aktivizam, kako to hoće Kuberten, već telesna kultura predstavlja osnov antičke telesne agonistike. Atinski kalokagathos, otelotvorenje atinskog vaspitnog ideala, sušta je suprotnost Kubertenovom pozitivnom čoveku otelotvorenom u liku grabežljivog i mišićavog buržuja.
Što se tiče muzike, ona je u antičkoj paideia-i imala prvorazredni značaj. Govoreći o starogrčkoj umetnosti, Jeger konstatuje da su “reč i ton i, ukoliko deluju rečju i tonom ili i jednim i drugim, ritam i harmonija za Grke su prosto snage koje oblikuju dušu, jer ono što je odlučujuće u svoj paideia je delatni element, koji kod obrazovanja duha postaje još važniji nego u agonu telesnih sposobnosti.” (34) Da bi ilustrovao značaj koji su Heleni pridavali muzici Miloš Đurić navodi mit o Orfeju “koji magijom zvukova preobražava kosmički poredak, pripitomljuje zveri, pokreće drveće i kamenje i, naposletku, svoju dragu ženu, Euridiku, otima iz kandži smrti. Kad su toliko prodrli u duboke tajne muzičke umetnosti, onda nije čudnovato što je u njih muzika, u širem značenju te reči, obeležavala celokupan razvitak duhovnog života, što je izraz “muzički čovek” (…), u suprotnosti sa “nemuzičkim čovekom” (…), označavao obrazovana čoveka uopšte, i što je ona, u užem značenju te reči kao tonska umetnost, imala centralan položaj, i po svojoj ne samo estetičkoj, nego i fiziološko-etičkoj funkciji, bila vezana sa svima plemenitim ispoljavanjima njihova unutrašnja života i vršila jak moralno-vaspitni uticaj.” (35) Muzika u Kubertenovoj “utilitarnoj pedagogiji” ne služi zato da “oblikuje dušu”, već da doprinese stvaranju “kulturnog” dekora olimpijskim igrama kao kultnoj predstavi i stvori “svečarsku” atmosferu koja treba da izazove “religiozno uzbuđenje” kod prisutnih. Što se tiče oblikovanja karaktera, to se ne postiže savladavanjem umetničke veštine ni razvojem muzičkog čula, već isključivo borilačkim telesnim aktivizmom i telesnim drilom koji podrazumeva potiskivanje i sakaćenje instikata, emocija, čula, duha… Nastojeći da se obračuna sa svim onim što može da oslabi bespoštedni osvajačko-tlačiteljski karakter buržuja i razbije njegovu fanatičnu svest, Kuberten odbacuje dionisko i orfičko, kao i antički poiesis. On, poput Hitlera, ne želi da stvara “miroljubive estete”, već “nove ljude” koje odlikuje “čelično telo” i pogled “veličanstvene zveri”. Kuberten nastoji da preuzme političko, a da odbaci kulturno nasleđe antičkog aristokratskog vaspitanja.
Od izvanredne važnosti je i to što je antičko društvo bilo par excellence erotska zajednica u kome je dominirao “pederastički Eros” (Fuko) – o čemu će kasnije biti više reči. Otuda je briga o telesnom izgledu i telesnom pokretu bila od prvorazrednog značaja. Za razliku od Kubertenovog “mišićavog tela”, u antici dominira ideal harmonično razvijenog tela; umesto “čelične” čvrstine i eksplozivne mišićne snage, u antici je najviši izazov postići gipkost udova, kao i mekoću i skladnost pokreta. Rukovodeći se “progresom” Kuberten odbacuje antički princip metron ariston, kao i aristokratski princip ordre et mesure; apsolutizuje princip “većeg napora” i insistira na dualizmu tela i duha, kao i na izgradnji kulta mišićavog tela koje je simbolično otelotvorenje ekspanzivne moći kapitalizma. On ne nastoji da telesnim vežbama “vaja telo” da bi čoveka doveo u duhovni i telesni sklad sa kosmosom, kao što se to činilo u antičkim gimnazijama i palestrama, već da bi stvorio borbeni i obezduhovljeni karakter buržuja koji treba da pokori svet. Za razliku od antike u kojoj gospodarenje nad sobom (samosavladavanje), kao osnovni uslov gospodarenja nad drugima, podrazumeva poštovanje prirodnih potreba, odnosno, dovođenje telesnih potreba u sklad sa prirodnim potrebama, kod Kubertena se gospodarenje nad sobom svodi na potiskivanje i sakaćenje prirodnih potreba. “Kult intenzivnih telesnih vežbi” svodi se na mučenje sopstvenog tela čime se postiže potiskivanje erotskog bića čoveka i preobražaj seksualne energije u osvajačko-tlačiteljski aktivizam. Kubertenov odnos prema telu (čoveku) posredovan je i hrišćanskim (jezuitskim) fanatizmom, na šta nedvosmisleno ukazuje i njegov koncept pedagogije telesnog za XX vek. (36)
U antici telesno zdravlje je najvažnija preokupacija čoveka i najvažniji zadatak telesnog vežbanja. Govoreći o rangiranju najviših vrednosti kod Helena Šefold navodi “staru pesmu” koja je nastala u antici: “Za smrtnika zdravlje je najvažnija stvar, / zatim dolazi njegova fizička građa, / na trećem mestu je bogatstvo, stečeno bez prevare, / a na četvrtom mladost u kojoj uživa sa prijateljima.” (37) Kuberten odbacuje princip telesnog zdravlja, koji prepušta “slabima”, obračunava se s maksimom mens sana in corpore sano i proglašava princip mens fervida in corpore lacertoso za polazište njegove “utilitarne pedagogije”. I na primeru odnosa prema zdravlju vidi se pravi karakter Kubertenove “naturalističke” koncepcije. Umesto zdravog tela, koje je nesposredna priroda za čoveka i najneposredniji oblik postojanja čoveka kao prirodnog bića, Kuberten insistira na “borilačkom” i “snažnom” karakteru koji se stiče putem principa “većeg napora” i koji se svodi na bespoštedni obračun s prirodnim bićem čoveka. Još je Aristotel, govoreći o odgajanju dece, upozorio na pogubnost prekomernog telesnog naprezanja: “Složili smo se, dakle, u tome da gimnastiku treba primenjivati i kako je treba primenjivati. Sve do puberteta treba primenjivati lakše vežbe, izbegavati prinudni režim ishrane i prinudne napore da ne bi sprečili razvoj. Ima pouzdanih dokaza da to može da se dogodi: među olimpijskim pobednicima mogu se naći samo dvojica ili trojica koji su pobedili i kao dečaci i kao odrasli ljudi, jer su im naporne vežbe, dok su vežbali kao deca, iscrple snagu.” (38) I dalje: “Naime, za dobre telesne osobine, kakve građani treba da imaju, kao i za zdravlje i rađanje dece nije korisna atletska konstrukcija kao ni ona koja zahteva odveć veliku brigu ili koja je odveć slaba, već neka na sredini između ovih dveju. Telo treba da bude prekaljeno, ali ne preteranim naporima i ne samo u jednom pravcu kao telo atleta, već za sve poslove koji spadaju u delokrug slobodnih ljudi. Ovo treba da važi pođednako i za muškarce i za žene.” (39) Da je još u Heladi stvorena telesna kultura, u kojoj je prvorazredni značaj imao zdravstveni aspekt koji je postao osnov za kritiku olimpijskih igara, govori i Hipokratova kritika boksa (kao olimpijske discipline) zbog njegovog pogubnog dejstva na mentalno zdravlje boksera. Kubertenov oduševljeni odnos prema boksu, kao najautentičnijem izrazu duha kapitalizma, pokazuje koliko je njegova pedagoška doktrina retrogradna u odnosu prema humanističkom nasleđu antike.
Kubertenovo pozivanje na antiku problematično je i zbog toga što je, sudeći po Burkhartu, u antici vladalo shvatanje “da je karakter u celini urođen, neiskvarljiv kod dobrih i nepopravljiv kod loših, a obrazovanje posredstvom vaspitača i dadilje samo je sekundarna stvar, uprkos tome što se velika zasluga za postanak neke velike ličnosti pridaje takvim, a na primer, ne samo Ahil nego i Jason važe kao vaspitanici Hirona, koji se u mitu predstavlja kao idealan lik učitelja.” (40) Kuberten smatra da se ljudi razlikuju po svojim rasnim karakteristikama, koje su rase stekle tokom borbe za opstanak, ali one imaju relativni značaj budući da je čovek po svojoj prirodi “lenja životinja”. “Sport nije u prirodi čoveka”, tvrdi Kuberten, jer je u suprotnosti sa principom “manjeg napora” koji važi za životinje. Otuda Kuberten daje prvorazredni značaj vaspitanju: osnovni cilj “utilitarne pedagogije” “prevazilaženje” je životinjske prirode čoveka stvaranjem bespoštednog i postojanog borilačkog karaktera. Budući da se pozitivni čovek nalazi s onu stranu dobra i zla, kod Kubertena nema “dobrog” i “lošeg”, već samo “snažnog” i “slabog” karaktera, s tim što je bela rasa, oličena u buržoaskoj “eliti”, predodređena na “snažni” borilački karakter na osnovu svog rasnog nasleđa koje je stekla u borbi za opstanak. Ono što je najvažnije, stvaranje borilačkog karaktera podrazumeva, po Kubertenu, obračun s duhom i umom, a samim tim s kulturnim nasleđem čovečanstva. On nastoji da stvori “novog čoveka” koji odgovara novom (pozitivnom) dobu i ekspanzionističkim interesima evropskih kolonijalnih metropola.
Iz instrumentalnog odnosa koji Kuberten ima prema čoveku proističe i njegova koncepcija “usavršavanja”. U antici “usavršavanje” podrazumeva dovođenje čoveka u sklad sa kosmičkim poretkom koji predstavlja nedostižni ideal (božanskog) savršenstva. Budući da je savršenstvo odlika večnosti, težeći savršenstvu čovek teži večnosti. Pošto je zemaljski svet osuđen na propast, težnja ka savršenstvu ne podrazumeva borbu za očuvanje postojećeg, pogotovu ne za stvaranje savršenog sveta, već činjenje takvih dela koja će čoveka približiti kosmičkom savršenstvu. Pri tome, čovek je okrenut ka prošlosti budući da su po antičkom shvatanju ljudi sve nesavršeniji kako se udaljuju od svog (božanskog) prabitka. “Želja za usavršavanjem” u antičkoj Grčkoj ima konzervativni, a ne “progresivni” karakter, kao što je to slučaj sa modernim olimpizmom. Uprkos tome što se poziva na “progres”, Kuberten odbacuje ideju budućnosti. Okrenutost ka idealizovanoj prošlosti postaje izvorište “pravih” i “večnih” vrednosti koje simbolizuje plamen olimpijske baklje koji “nikada ne sme da se ugasi” (Hitler). Kod Kubertena ideal ispravnog delanja nije vrednosno zasnovan, već proističe iz logike koju nameće sam život koja se svodi na borbu za opstanak i koja se nalazi s onu stranu dobra i zla. “Usavršavanje”, kao “prevazilaženje životinjskog u čoveku”, postaje uništavanje slobodarskog dostojanstva i svođenje čoveka na dehumanizovanog jurišnika vladajućeg poretka. Istovremeno, želja za usavršavanjem u sportu vezana je za postizanje rezultata koji imaju “objektivnu” kvantitativnu sravnjivost i koji podrazumevaju apsolutizovani princip učinka: “moderni” sport obračun je s erotskim, etičkim i estetskim bićem čoveka. Na osnovu njih moguće je uspostaviti “piramidu uspeha” (Kuberten) na čijem vrhu se nalazi pobednička “elita”.
Kuberten je blizak antici u tome što njegov pedagoški koncept ima rasistički karakter. Kuberten: “Grčka je bila konfederacija gradova u osnovi koje je nastala jedna ideja, ona o superiornosti rase i njenoj predodređenosti. Samo to je bilo dovoljno pa da se protiv tuđina digne jedna trenutno ujedinjena Grčka; ali, to su bili plodovi njihovog genija…” (41) I Kubertenov buržuj otelotvorenje je rasnih kvaliteta bele rase – ona je “najčistija, najinteligentnija i najjača” (42) – koji je čine “superiornom” u odnosu prema drugim rasama i daju joj za pravo da pokori svet. “Čistota krvi” jedna je od najvažnijih odlika (bele) rase, a “borba za čistotu bele rase ostaje najvažniji zadatak njenih članova” (Kuberten). Težnja ka “savršenstvu” postaje težnja ka postizanju rasne perfekcije u odnosu prema “nižim rasama” koje odgovaraju “varvarskim” narodima antike. Otuda “utilitarna pedagogija” predstavlja najvažniji segment Kubertenove olimpijske filozofije, a ne (kritička) socijalna teorija.
